Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Qupperneq 62

62 TMM 2017 · 3
B ó k m e n n t a h á t í ð
Bandaríkjunum. Fræðimaðurinn Jorge Duaney talar um þjóð á faraldsfæti;5
einn helsti rithöfundur eyjunnar, Luis Rafael Sánchez, segir þjóð sína vera
klofna og „fljótandi“, þjóð sem „býr í tveimur ólíkum löndum og er stanslaust
á ferðinni milli tveggja ólíkra menningarheima – Púertó Ríkó og Banda-
ríkjanna“.6 Hin sérstaka pólitíska staða landsmanna hefur sett svip sinn á
hvaðeina á eyjunni allar götur frá því hún féll Bandaríkjamönnum í hendur,
ekki síst sjálfsmynd þjóðarinnar, og þegar kemur að sjálfsmynd eyjarskeggja
sem eru búsettir í Bandaríkjunum getur staðan orðið flókin. Þegar íbúar
Púertó Ríkó koma til Bandaríkjanna eru þeir „útlendingar“ en samtímis
bandarískir ríkisborgarar. Juan Flores telur þetta hafa skaðað veru þeirra á
meginlandinu, og oftar en ekki hafa þeir átt erfitt uppdráttar og setið fastir
í fátækrahverfum New York borgar.7 Um þessa reynslu hafa margir púertó-
ríkanskir rithöfundar í Bandaríkjunum skrifað.
Þegar horft er til bókmenntasögunnar gefur það dýpri skilning og víð-
tækari sýn að setja rithöfundinn Esmeröldu Santiago í samhengi við aðra
meginlands-púertóríkana sem hafa sent frá sér ritverk í Bandaríkjunum – og
skrifa á ensku, það er svonefndra Nuyorican höfunda. Sú saga nær töluvert
lengra aftur í tímann en verk höfundanna frá Dóminíska lýðveldinu og
Kúbu sem voru nefndir hér að ofan. Fyrstu verkin um reynslu eyjarskeggja
í New York birtust á fyrri hluta síðustu aldar og hafa verið kennd við „the
Nuyorican experience“.8 Þekktari eru þó Piri Thomas sem hefur sent frá sér
Down These Mean Streets (1967), og Nicholasa Mohr sem gaf út Nilda (1973),
El Bronx Remembered (1975) og In Nueva York (1977) sem eru ævisögulegs
eðlis. Nokkru síðar gáfu Edward Rivera út Family Installments: Memoirs of
Growing Up Hispanic (1982) og Ed Vega, The Comeback (1985). Einnig má
nefna verkin The Line of the Sun (1989) og Silent Dancing: A Partial Remem-
brance of a Puerto Rican Childhood (1990) eftir Judith Ortiz Cofer. Viðfangs-
efni þessara verka er af áþekkum toga; þetta eru eins konar þroskasögur eða
reynslusögur sem takast á við það að alast upp í framandi samfélagi þar sem
árekstrar menningarheims og gilda þeirra og Bandaríkjamanna eru tíðir.
Allir skrifa um niðurlægingu og mótlæti, fyrirlitningu vegna upprunans
sem þeir verða fyrir, kynþáttafordóma, hvernig margt af þessu fólki lenti á
jaðrinum og varð að hópi sem aðlagaðist ekki samfélaginu að fullu; og oftar
en ekki tengdur við „gettóið“. Gamla landið er þessum rithöfundum einnig
hugleikið og minningarnar þaðan. Verk þeirra eru á ensku en sum spænsku-
skotin líkt og verk Esmeröldu Santiago. Reyndar höfðu rithöfundar frá sjálfri
eyjunni áður fjallað um – á spænsku – hlutskipti innflytjenda frá Púertó Ríkó
þegar flutningur eyjabúa til meginlandsins var hvað mestur. Þar má nefna
verkin En este lado (1954) eftir José Luis González, Spiks (1956) eftir Pedro
Juan Soto og Harlem todos los días (1978) eftir Emilio Díaz Valcárcel. Allir
bjuggu þeir um skeið í New York.
Þessum stefjum bregður líka fyrir í verkum Santiago, einkum þeim sem
byggja á endurminningum hennar. En hún leggur áherslu á að þrátt fyrir