Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Side 102

102 TMM 2017 · 3
Úlfhildur Dagsdóttir
Innviðir
skáldskaparins
Álfrún Gunnlaugsdóttir: Fórnarleikar,
Mál og menning 2016
Hús ættarinnar tekur miklum breyting-
um í skáldsögu Álfrúnar Gunnlaugs-
dóttur, Fórnarleikar. Sagan segir frá
fjórum kynslóðum sem búa í þessu húsi,
einhversstaðar nærri miðbæ Reykjavík-
ur, samskiptum þeirra, minningum, arf-
leifð og átökum. Framvindan er nokkuð
línuleg og byggist á öru flökti milli per-
sóna sem segja sína sögu, rifja upp
minningar og kallast þannig á milli kyn-
slóða. Þar ber fyrstan að nefna rithöf-
undinn Magna, fulltrúa yngstu kynslóð-
arinnar af þessum fjórum, en hann á
bæði upphafs- og lokakaflann. Hann
finnur kassa með kassettum sem móðir
hans, Regína, tók upp og reyndi þar að
skrá sögu fjölskyldu sinnar. Þetta vekur
forvitni hans og hann ákveður að vinna
sögu upp úr þessu efni: „Mér hafði sýnst
að fjölskylda mín ætti sér sögu sem
kynni að vekja áhuga og gaman væri að
glíma við“ (198). Hann hugsar sér „að
þetta nýjasta nýja raunsæi í skáldskap,
óskáldaða skáldsagan“ höfði til sín, og að
„[s]káldsaga sem ekki væri skálduð hlyti
að sníða sig eftir óskálduðum veruleika“
(199). En þá vaknar spurningin: „En var
hún þá í raun skáldsaga?“ (199) og út frá
því fer hann að velta fyrir sér grundvall-
aratriðum skáldskapar, meðal annars
hlutverki blekkingarinnar og því að
„samspil persóna í skáldskap er gerólíkt
samspili fólks í lífinu“ (198). Þetta birtist
meðal annars í því að „persónur opna
ekki munninn án þess að það hafi merk-
ingu eða afleiðingu fyrir framvindu sög-
unnar“, því „[s]káldsaga stefnir ævinlega
í átt að tilteknum endalokum“ (198). En
þannig er það ekki í lífinu. Niðurstaðan
er sú að það eru „fyrir hendi vissar tak-
markanir í innviðum skáldskapar, sem
tilheyr[a] honum einum, og erfitt [er] að
rjúfa“ (199).
Hugleiðingar Magna eru mjög í takt
við þá umræðu sem hefur verið í kring-
um æviskrif, eins og kemur fram í
umfjöllunum Gunnþórunnar Guð-
mundsdóttur sem hefur í bókum og
greinum sýnt fram á hvernig höfundar
æviskrifa takast á við þennan mun
sannleika og skáldskapar og eru stöðugt
að vinna með markalínur lífsins og
skáldsögunnar í verkum sínum á einn
eða annan hátt. Í nýjustu bók sinni,
Representations of Forgetting in Life
Writing and Fiction (2016), fjallar hún
sérstaklega um þátt minninganna í
þessu fuglafiti ‚óskálduðu skáldsögunn-
ar‘ og leggur áherslu á mikilvægi
gleymskunnar eins og fram kemur í titl-
inum. Því líkt og skáldsagnahöfundar
taka höfundar æviskrifa virkan þátt í
blekkingarleik skáldsögunnar sem felst í
þeim þögula sáttmála höfundar og les-
enda „að annar ætli að blekkja og hinn
að láta blekkja sig“ (199) eins og Magni
orðar það. Þennan blekkingarleik mætti
einnig kalla fórnarleik, því öll æviskrif
byggja á því að velja og hafna; minning-
um, gleymsku, fólki, hugmyndum og
skoðunum. Það sama gerist auðvitað í
skáldsögunni, einhverju er alltaf fórnað
í þágu þessara ósögðu en órjúfanlegu
innviða skáldsögunnar.
U m s a g n i r u m b æ k u r