Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 16

hún aftur í stað fram. Brúnirnar voru
miklar og loðnar, en rétt ofan við
þær, á breiðu enninu, byrjaði „fax"
mannsins. Það var ekki ósvipað
þéttri og mjúkri hestmön, er breikk-
aði aftur á höfuðið og niður hnakk-
ann, en hárlaust var yfir eyrunum,
er voru stór og uppmjó. (101)
Trjámenn koma fyrir líkt og í skrifum
Holbergs en þegar lýsa á þorpum og borgum
eru þær bornar saman við byggðarlög á íslandi,
borg faxmanna er á stærð við Hafnarfjörð (100),
á ílan eru borgir á stærð við Reykjavík. (62)
Sporgöngumenn óskast
Önnur vísindaskáldsaga kom út eftir Kristmann
Guðmundsson sama ár og Ferðin til stjarnanna.
Bar hún heitið Ævintýri íhimingeimnum en þar
var enn fjallað um ferðir Inga Vítalín til fjarlægra
hnatta. Þar bindast geimverur og menn enn
nánari böndum eftir að Ingi Vftalín og ástkona
hans Nanía eignast afkvæmi. Hlé varð á vís-
indaskáldsöguskrifum Kristmanns eftir 1959
og tók hann ekki þráðinn upp að nýju fyrr en
árið 1975 með bókinni Stjörnuskipið. Ekki verð-
ur farið út í nákvæman samanburð bóka Krist-
manns hér en þar má þó í grófum dráttum sjá
breytingu ( átt til meiri atburðafrásagnar.
Mér er ekki kunnugt um að aðrir íslenskir vís-
indaskáldsagnahöfundar hafi komið fram á
sjónarsviðið strax í kjölfar Kristmanns. Ég fann
eina bók sem skrifuð var árið 1970 sem fallið
gæti í þennan flokk en það er sagan Gestir á
óskastjörnu eftir Gústaf Óskarsson.30 Rétt er
þó að hafa fyrirvara við slíkum fullyrðingum þar
sem ekki hefur enn farið fram heildstæð rann-
sókn á íslenskum vísindaskáldskap. Kápumynd
bókarinnar ber það með sér að sagan falli í
flokk unglingabóka en ekki er jafnauðvelt að
lesa þá greiningu úr innihaldi bókarinnar. Sagan
segir frá bóndanum Brandi í Botni sem býr í
ónafngreindum eyðifirði á Vestfjörðum. Geim-
skip brotlendir á miðjum firðinum og bjargar
Brandur þremur flugmönnum úr skipinu sem í
fyrstu virðast tala framandi tungu. í Ijós kemur
að geimskipið var sent á loft af Frökkum, Þjóð-
verjum og ítölum sem ætluðu sér að skáka
stórveldunum í tæknikapphlaupi kalda stríðs-
ins. Sagan er sögð á kjarnmikilli íslensku sem á
stundum minnir á lýsingu af íslenskum þjóð-
háttum. Geimfararnir segja frá kynnum sínum
af geimverum. Þeir hitta fyrir í geimnum hvít-
skeggjaðan öldung sem veitir þeim hverjum
eina ósk. Geimfararnir ganga of langt í græðgi
sinni og draga af ferðinni þann lærdóm að með-
alhófið sé best.
Þörf er á því að fara dýpra í greiningu og lýs-
ingu á því litla sem til er af frumsömdum ís-
lenskum vísindaskáldskap en hér er gert. Eftir
lauslega athugun komu nokkrar bækur eftir ís-
lenska höfunda í Ijós sem tengja má við vísinda-
skáldskap. Þetta eru skáldsaga Ólafs Gunnars-
sonar Gaga (1984), smásagnasafn Þorsteins
Antonssonar Draumar um framtíð (1981), aðal-
lega þó sagan „Skýrsla starfsmanns nr. 15",
skáldsagan Sfá/nóft(1987) eftirSjón, skáldsaga
Jóns Gnarr Miðnætursólborgin (1989), skáld-
saga Þórunnar Valdimarsdóttur Júlía (1992), og
nú síðast Love-Star (2002), skáldsaga Andra
Snæs Magnasonar, einnig ber barnasagan Blái
hnötturinn (2001) eftir sama höfund ýmis ein-
kenni vísindaskáldskapar. Vel er viðbúið að ein-
hverjar bækur vanti inn á þennan lista en það er
von mín að laufum fjölgi á þessari grein skáld-
skapartrésins og það taki að blómstra líkt og
gerst hefur með íslenskar glæpasögur. Til þess
ættu ytri skilyrði að vera hagstæðari en nokkru
sinni áður - eða hafa íslendingar ekki eignast
sinn fyrsta geimfara?
1 Hallgrímur Helgason, „Tek mér Laxnessleyfi,"
Morgunblaðið, laugardaginn 24. nóvember 2001,
bls. 4. „Nú eru 30 ár síðan síðasti lesandinn opn-
aði bók eftir Kristmann Guðmundsson en samt
eru blöð og sjónvörp full af þáttum um ævi hans."
2 Ingi Vítalln, Ferðin til stjarnanna (Rvk. 1959), bls. 7.
Vísað verður hér eftir til blaðsíðutals bókarinnar
ínnan sviga I meginmáli.
3 „Ferðin til stjarnanna," Morgunblaðið, þriðju-
daginn 3. mars 1959, bls. 9.
4 Hugtök og heiti í bókmenntafræði, Jakob Bene-
diktsson ritstýrði (Rvk. 1989), bls. 300.
5 Verne, Jules, Sæfarinn, Tuttugu þúsund mílur
neðan sjávar (Hafnarfirði, 1957).
6 „Twenty-two Answers and Two Postscripts: An
Interview with Stanislaw Lem," conducted by Ist-
van Csicery-Ronay, Jr„ trans. Mark Lugowski, Sci-
ence-Fiction Studies 13 (1986), bls. 255. Þýðing
mín.
7 Malmgren, Carl D„ Worlds apart, Narratology of
Science Fiction (Bloomington & Indianapolis
1991).
8 Dick, Philip K„ „Who is an SF Writer?" Science
Fiction: The Academic Awakening. Ritstjóri Willis
E. McNelly. (Shreveport, La„ 1974), bls. 46-50.
9 Greinargott yfirlit yfir sögu vísindaskáldskapar
er að finna á netinu á slóðinni
http://www.magicdragon.com.
10 Daniken, Erich von, Voru guðirnir geimfarar? Ráð-
gátur fortíðar í ijósi nútimatækni (Rvk. 1972).
11 Holberg, Ludvig, „Nikulás Klím," þýðing Jón
Ólafsson úrGrunnavík, ísienzk rit síðari aidaZ (Kh.
1948).
12 Sama rit, þls. 141.
13 Sjá til dæmis umfjöllun á http://www.imdb.com.
14 Björn Gunnlaugsson, Njóia eða hugmynd um ai-
heimsáformið (Rvk. 1884), bls. 9.
15 Flammarion, Camille, Úranía, þýðing Björn Bjarna-
son frá Viðfirði (Kh. 1898).
16 Ursin, Georg Frederik, Stjörnufræði, Ijett og handa
alþídu, þýðing Jónas Hallgrímsson (Viðey 1842).
17 „Ferðin til Tunglsins," Norðri, 9. árg. 1861, bls.
74.
18 Gísli Halldórsson, „Ferðintil stjarnanna," Morgun-
blaðið, þriðjudaginn 24. mars 1959, bls. 10.
19 „Kristmann var höfundurinn," Þjóðviljinn, fimmtu-
daginn 26. mars 1959, bls. 4.
20 „Kristmann er Ingi Vítalín," Morgunblaðið,
fimmtudaginn 26. mars 1959, bls. 2.
21 Kristmann Guðmundsson, ísold hin gullna, saga
skálds (Rvk. 1962), bls. 169.
22 Gísli Halldórsson, „Ferðin til stjarnanna," Morgun-
blaðið, þriðjudaginn 24. mars 1959, þls. 10.
23 Dr. Helgi Pjeturss, FramnýalHRvk. 1941), bls. 12.
24 Sama rit, bls. 13.
25 Gísli Halldórsson, „Ferðin til stjarnanna," Morgun-
blaðið, þriðjudaginn 24. mars 1959, bls. 10.
26 Sama rit, bls. 22.
27 More, Thomas, Utopia (NY & London 1992), bls.
34-35.
28 Arni Bergmann, „Staðleysur, góðar og illar: frá
Thomasi More til Georgs Orwell," TMM3, 1984,
bls. 237-256; 240.
29 Gísli Halldórsson, Til framandi hnatta (Rvk 1958),
bls. 178.
30 Gústaf Óskarsson, Gestir á óskastjörnu (Rvk.
1970).
Þorfinnur Skúlason (f. 1971) stundar meistaranám
í íslenskum bókmenntum við Háskóla íslands.