Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 48

David Michael Green
Ofan í hyldýpið?
Evrópa og Bandaríkin á nýrri öld. Hallgrímur Helgi Helgason þýddi
Samband Bandaríkjanna og Evrópu hefur e.t.v. ekki verið verra þau sextíu ár sem liðin eru frá
heimsstyrjöldinni síðari. íaugum þorra almennings í Evrópu eru Bandaríkjamenn gengnir afgöflun-
um, hafa nú sleppt fram af sér beislinu og ráðast gegn öllu sem tekur því að ráðast gegn I heim-
inum, auk þess að fara beinlínis með hervaldi gegn erlendum ríkjum að tilefnislausu. Eins og
spennusagnahöfundurinn John le Carré komst að orði nýverið, þá eru „ Bandaríkjamenn gengnir
inn I enn eitt vitskerta skeiðið í sögu sinni, en þetta skeið er verra en nokkurt sem ég minnist, það
er verra en McCarthyisminn, verra en Svínaflóadeilan, og til lengri tíma litið gæti það hugsaniega
haft enn hörmulegri afleiðingar en Víetnamstríðið." Mörgum Bandaríkjamönnum þykir á hinn bóg-
inn sem Evrópumenn sýni því lítinn skilning hve ástandið á alþjóðavettvangi sé alvarlegt og auð-
sýni hvorki þann dug né það sjálfsagða þakklæti að veita Bandaríkjunum lið á erfiðum tímum. Nú
sé ekki aðeins hægt að lýsa Frökkum heldur Evróþubúum yfirleitt (jú, kannski Bretar séu í lagi en
maður veit aidrei með þá) með því einkar óheppilega orðalagi sem hver hefur haft eftir öðrum á
útvarpsstöðvum vestra undanfarið: að þeir séu „apakettir sem éti osta og gefist alltaf upp
Slík uppnefni gefa vísbendingu um þá ógnargjá
sem myndast hefur milli Bandaríkjamanna og
Evrópubúa, og hvers vegna telja má að sam-
skipti þeirra séu jafnvel komin í umtalsvert
verra far en þegar mest gekk á seinni hluta
síðustu aldar. Bandaríkjamenn og Evrópubúar
hafa lifað saman súrt og sætt áður - til dæmis
á tímum Súez-deilunnar, í Víetnamstríðinu,
vegna Pershing-flauganna og við ýmsar aðrar
erfiðar diplómatískar kringumstæður - og
áþekk viðhorf hafa látið á sér kræla af því tilefni.
En hnúturnar sem nú ganga, og það hve stór
hluti almennings virðist reiðubúinn að grípa til
niðrandi ummæla af ofangreindum toga, þetta
bendir til þess að umtalsverð og býsna víðtæk
viðhorfsbreyting hafi átt sér stað. Það veit held-
ur ekki á gott hvað varðar samskiptin yfir Atl-
antshafið í framtíðinni. Vestræn samvinna -
raunar Vesturlönd yfirleitt - er í uppnámi ef nú-
verandi afstaða breytist ekki og mildast.
Þegar öllu er á botninn hvolft snúast slík
tengsl milli ríkja fyrst og fremst um sjálfsmynd.
Bandaríski stjórnmálafræðingurinn Samuel
Huntington hefur dregið upp mynd af heimi
sem sé samsettur úr mismunandi „menn-
ingu", svo sem vestrænni menningu, menn-
ingu múslima o.s.frv. Sérhver menning feli í sér
innsta kjarna sem bindi hana saman og sem
fylgismenn hennar sæki sameiginlega sjálfs-
mynd til. Á Vesturlöndum er það auðvitað
kristnin, en hin kristna hefð teygir sig einnig til
Austur-Evrópu, Suður-Ameríku og í æ ríkari
mæli til Afríku og Asíu, svo það er torveldara að
drepa fingri á hana sem hugsanlega uppistöðu
í sameiginlegri sjálfsmynd. Þess utan hafa Evr-
ópubúar, og raunar Bandaríkjamenn líka á máta
sem þeir gera sér allajafna ekki Ijósan sjálfir,
mótað með sér æ veraldlegri afstöðu til um-
heimsins, sem aftur gerir trúna vafasama sem
grundvöll sjálfsmyndarinnar. En þá er eftir sam-
eiginlegt gildismat, sem og sameiginleg saga
sem skilgreina megi Vesturlönd eftir, og það er
einmitt þesslags sameiginleg sjálfsmynd sem
hefur gert Bandaríkjamönnum og Evrópu-
mönnum kleift að líta svo á að þeir séu a.m.k.
tengdir í breiðum skilningi hvað varðar sameig-
inleg viðfangsefni og örlög.
Það skiptir ekki máli hvort Huntington hefur á
réttu að standa í spásögn sinni um veröld stríð-
andi ríkja sem séu að víkja fyrir veröld stríðandi
menningarheima. Mergur málsins er sá að
hingað til hefur viss hópur fólks deilt tilteknum
hugsjónum og um leið sjálfsmynd í þeim mæli
að fullyrða mátti með nokkrum sanni að til væri
pólitísk og landfræðileg eining sem kalla mætti
Vesturlönd. Þessar sameiginlegu hugsjónir
mynda hinn helga kjarna í stjórnmálamenningu
Vesturlanda. Þar á meðal eru atriði eins og um-
hyggja fyrir frelsi einstaklingsins, lýðræðislega
kjörnar ríkisstjórnir, virðing fyrir mannréttindum,
aðskilnaður stjórnmála og trúarbragða, virðing
mannsins fyrir gæðum jarðarinnar og tilhlýðileg-
ur hátturá samskiptum ríkja og þjóða. Þetta eru
þær hugsjónir sem gera Vesturlönd að Vestur-
löndum, öndvert við til að mynda múslimsk
menningarsvæði þar sem klerkaveldi og ein-
veldi eru í svipinn viðurkennd stjórnarform þótt