Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 41

Hjálpsami Þjóðverjinn sem hvarf tmm
bls. 39
indum Schraders og við hvað hann átti að
stríða. Og þess vegna var þeim mjög umhugað
um að hann fengi það sem hann þráði allra
mest, að sjá hjálparverk sín hljóta framgang og
viðurkenningu. En á því virtist standa meðal
landsmanna. Þetta fær Schrader til þess að
draga eftirfarandi lokaályktun í bók sinni um
hesta og reiðmenn:
ísland er auðugt land, en landsbúar vilja ekki
eða geta ekki hirt auð þess, sumpart af
strangri fastheldni við gamlar venjur, sum-
part af fáfræði, sumpart af leti og metnaðar-
leysi, og sömuleiðis af frámunalegum skorti
á áhuga á að kynnast fræðandi bókum um
búnað og kvikfjárrækt. íslendingar lesa frem-
ur sögur sínar og skáldskap og stunda sögu
þjóðarinnar.
Þessi ályktun var líklega réttmæt að miklu leyti
við aldamótin 1900 á íslandi, enda voru íslend-
ingar þá fátæk og vanþróuð þjóð að flestra
dómi. Samt sem áðurfól hjálparstarf Schraders
í sér mikla þversögn, sem einkennir líklega
alltaf starf af slíku tagi. Schrader vissi meira en
íslendingar um fjöldamörg atriði eru lutu að
verklegum framförum hérlendis. Hann var
heimsmaður og hafði starfað í háborg viðskipt-
anna í New York. En á sama tíma var hann
haldinn mikilli blindu og fordómum gagnvart ís-
lenskum venjum og aðstæðum sem var í raun
verri en afneitun íslendinga á erlendum nýjung-
um. Og það kom ekki aðeins í veg fyrir að hjálp-
arstarf hans skilaði tilætluðum árangri, heldur
hefðu landsmenn einnig tapað á því til lengri
tíma að fara eftir ráðum hans, því ráð Þjóðverj-
ans hjálpsama lutu mörg að því að eyða sér-
kennum landsmanna. Þetta sést best á ráð-
leggingum hans um íslenska hestinn. Schrader
veit allt um meðferð og hirðingu hrossa og þyk-
ist betri reiðmaðuren íslendingar. En hann skil-
ur ekki tengsl íslendinga við hesta sína. Hann
skilur ekki að tslendingar hafa þróað sína eigin
reiðmennsku á litlum og liprum klárum sem
bæði tölta og skeiða. Það á líka eftir að verða
tromp á þeirra hendi nokkrum áratugum síðar.
Þarna sést í hnotskurn sá vandi sem hlýtur
ávallt að fylgja þróunaraðstoð frá einum menn-
ingarheimi til annars, þegar fordómar tveggja
heima skella saman. Hægt er að líta á starf
Schraders í höfuðstað Norðlendinga sem hjálp-
arstarf í svipuðum anda og nú þekkist meðal
þjóða sem kallaðar eru vanþróaðar. Og flest
bendir til þess að Schrader hafi gert það sjálfur.
Sá dómur sem hann fellir um (slendinga er
heldur ekki ýkja frábrugðinn því sem nú er sagt
um fátækar og vanþróaðar þjóðir sem virðast
verða fyrir litlum áhrifum af því þróunarstarfi
sem vestrænar þjóðir reka í landi þeirra. Raun-
ar er hægt að finna fjöldamörg dæmi um hvern-
ig slík þróunarstoð hefur öfug áhrif og rýrir kjör
innfæddra þegar til lengri tíma er litið.
Schrader er þó vitaskuld hvorki sá fyrsti né
sá síðasti sem fellir þennan dóm um íslend-
inga. Mörgum öðrum erlendum gestum hefur
orðið tíðrætt um hið þversagnakennda þjóðar-
þel íslendinga þar sem mikilmennskubrjálæði
og vanmetakennd togast á til skiptis. Þessar
þversagnir eru hins vegar í senn helsti styrkleiki
og veikleiki þjóðarinnar. (haldsemi og þver-
móðska hafa oftlega unnið gegn þjóðinni, sér-
staklega í verklegum efnum eins og Schrader
benti ítrekað á. En á hinn bóginn hefði aðeins
þjóð sem hefur snert af mikilmennskubrjálæði
getað viðhaldið menningu sinni og sérkennum
sínum svo ákveðið sem íslendingar hafa gert.
Og sannleikurinn er sá að lykillinn að árangri ís-
lendinga felst í því að breyta ekki háttum sínum
til samræmis við erlendar þjóðir, heldur að taka
við erlendum nýjungum en halda samt fast við
sérkenni sín og nýta þau sér til framdráttar.
Þegar allt kemur til alls er það sú leið sem van-
þróaðar þjóðir verða að finna til þess að komast
til bjargálna.
Heimildir
Anna Stephensen, Kristín Matthíasson og Steinunn
Frfmannsdóttir: „Caroline Rest", Norðurland, IX.
árgangur, 19. tölublað, 9. maí 1914.
Erlingur Davíðsson: „Stefán Jónasson frá Knarrar-
bergi". Aldnir hafa orðið 2. Akureyri 1973.
Grumbkow, Ina von: „Ferðamyndir frá íslandi". Har-
aldur Sigurðsson íslenskaði. Reykjavík 1982.
íslendingur. „G.H.F. Schrader", 33. tölublað, I. ár-
gangur, 18. nóvember 1915.
Jónas Jónasson: „Hesthús fyrir almenning og sam-
komustaðurfyrir bændur", Norðurland, 1. tölublað,
IX. árgangur, janúar 1914.
Norðurland: „Vestheimskur mannvirtur", 10. tölublað,
XIII. árgangur, 22. mars 1913.
Schrader, George H.F.: „Heilræði til ungra manna í
verzlun og viðskiftum". Steingrímur Matthíasson
íslenskaði. Akureyri 1913.
Schrader, George H.F.: „Hestar og reiðmenn á Is-
landi". Jónas Jónasson íslenskaði. Akureyri 1913.
Sigurður Sigfússon: „George H.F. Schrader og
Caroline Rest". SúlurVI, 1976.
Steindór Steindórsson: „Akureyri, höfuðborg hins
bjarta norðurs". Reykjavík 1993.
Steingrfmur Matthíasson: „G.H.F. Schrader", íslend-
ingur, 15. tölublað, II. árgangur, 14. apríl 1916.
Þorvaldur Steingrfmsson. Munnleg heimild. 2002.
Ásgeir Jónsson (f. 1970) er doktor f hagfræði. Hann
er sérfræðingur á Hagfræðistofnun og kennir við
Háskóla íslands.