Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 56

ýkja frjálslyndur hvað hugmyndafræði varðar.
Hann var íhaldssamur demókrati, sem gerði
hann að fremur miðjusæknum forseta og hvað
eftir annað gátu ákvarðanir hans hæglega kall-
ast hægra megin við miðju (t.a.m. í málefnum
WTO, NAFTA og varðandi endurbætur í vel-
ferðarmálum). Samt hötuðu íhaldsmenn Clint-
on og eiginkonu hans af ástríðu sem gat verið
undraverð, að þvílíku marki að þeir voru reiðu-
búnir að valda bæði forsetaembættinu stór-
felldri minnkun, sem og þinginu og jafnvel sjálf-
um sér að endingu í aðför sinni að Clinton-hjón-
unum.
Þetta, að viðbættu hneykslinu mikla í for-
setakosningunum 2000 - sem vó að sjálfum
innviðum lýðræðisins, svo ekki sé minnst á
heiðarleika og lögmæti hæstaréttar - bendir til
nýs vilja íhaldsmanna til að sigra með öllum
ráðum, þar á meðal því að leggja í rúst sjálft hið
pólitíska stjórnarfar sem er undirstaða baráttu
eftir forsetaembættinu og öðrum opinberum
stöðum. Að þessu leyti er hin ofstopafulla og
róttæka íhaldshreyfing sem nú er risin upp
öðruvísi og ógnvænlegri en hreyfingin í kring-
um Nixon eða meira að segja Goldwater. Það
virðist ekki algerlega út í hött eins og sakir
standa að þessi hreyfing krefðist einfaldlega
valda burtséð frá duttlungum kjósenda (eða
kannski með því að sveigja þessa duttlunga að
þörfum sínum fyrir kosningar með óvönduðum
meðulum). Það kann að vera býsna langsótt að
ímynda sér valdarán í Bandaríkjum nútímans.
En kannski, með áframhaldandi krísu í öryggis-
málum, hreyfingu íhaldsmanna sem trúa bví að
þeir einir séu færir um að fara með stjórn lands-
ins, sömu hreyfingu fúsari að leggja í rúst
stofnanir bandarísks lýðræðis en að missa völd-
in, her sem að miklum meirihluta fylgir stefnu
íhaldsmanna og stjórnarandstöðu sem skortir
allan dug og undirdánuga fjölmiðla, umtals-
verða skerðingu á borgaralegum réttindum
sem þegar er raunar hafin án andmæla almenn-
ings (raunar með stuðningi þessa sama al-
mennings), og nær helmingur almennings læt-
ur auðveldlega sannfærast um að tengsl séu á
milli Al' Qaeda og Saddams Husseins - að öll-
um þessum forsendum gefnum er valdarán
(eða jafnvel hægfara, stigvaxandi útgáfa þess)
ekkert sérlega fjarlæg hugsun. Og ef svo er, þá
er þessi „góðkynjaða" fyrsta mögulega fram-
vinda mála ekkert sérlega góðkynjuð lengur.
Ef þessar skyldu nú verða lyktir mála (fylgist
grannt með kosningunum 2004, því ef kjörið
stendur tæpt verður háð stórkostlega mein-
skeytt kosningabarátta af hálfu repúblikana, og
fylgist svo með því hvort næsta forseta úr röð-
um demókrata verður leyft að stjórna við sann-
gjarna gagnrýni frá stjórnarandstöðunni fremur
en að vera ofsóttur með niðurrifsáróðri frá upp-
hafi til enda), þá virðast tveir aðrir möguleikar
líklegir í framhaldinu. í fyrsta lagi að þau öfl
sem ekki eru afturhaldssöm haldi áfram tutt-
ugu ára ferli undirgefni og uppgjafar og yfirráð
róttækra hægrisinna í bandarískri pólitík verði
alger og varanleg um fyrirsjáanlega framtíð.
Hinn möguleikinn er sá að
þeir hinir sömu reyni að
sporna gegn niðurrifi frjáls-
lynds lýðræðis (þó senni-
lega til einskis á endanum)
og Bandaríkin steypist inn í
borgarastyrjöld sem að eðli
yrði líkari spænsku borgara-
styrjöldinni en þeirri sem háð var í Bandaríkjun-
um á 19. öld (og snerist um sambandsslit og, í
minni mæli, þrælahald).
• • •
Tilgangurinn með þessari grein er ekki að halda
spámannlega bölmóðsræðu um framtíð Banda-
ríkjanna. Engu að síður eru hættuleg teikn á
lofti sem tjóir ekki að afneita, enda þótt aðrir
sem um málið fjalla hafi gert það. Tilgangurinn
hér er fremur að lýsa núverandi pólitísku
ástandi í Bandaríkjunum, með sérstakri tilvísun
í aukna gjá á milli Bandaríkjanna og Evrópu, og
að útskýra ágreininginn
þar að baki. Við höfum
séð eina skýringu á þess-
ari þróun mála - skýringu
ný-íhaldsmannsins Ro-
berts Kagans - sem, eins
og sýnt hefur verið fram
á, er jafn ósönn og hættu-
leg og hún er ítarlega
framsett. Eins og oft vill
verða í viðlíka málum er
betri skýring miklum mun
einfaldari.
Sú útskýring er sú að hinir sömu íhaldsmenn
og hafa verið reiðubúnir að eyðileggja rúmlega
tvö hundruð og tuttugu ára gamla lýðræðishefð
og stofnanir innanlands í því skyni að ná mark-
miðum sínum eru nú í raun við stjórnvölinn í
landinu, og þeir hafa sýnt sig jafnvel enn fúsari
að leggja í rúst hálfrar aldar gömul alþjóðleg
sambönd og stofnanir þegar hvort tveggja
þvælist fyrir íhaldssömum stefnumiðum þeirra.
Enn og aftur sést málið í skýrustu Ijósi með því
að líta á tímasetningu þess. Evrópulönd og
Bandaríkin hafa ekki fjarlægst hvert annað út af
öryggismálum um langa hríð, né heldurá neinn
grundvallarmáta menningarlega. Og það er
einkar rangt að gera því skóna, eins og Kagan
gerir undir rós, að það séu Evrópulönd sem hafi
fjarlægst fyrri sáttmála milli landanna eftir að
hafa dregið rangar ályktanir af vel heppnuðum
sameiningarmálum í eigin ranni, uppi á ein-
hverjum heimspekilegum tindi í hugmynda-
fræðilegri einfeldni.
Auðvitað eru það fremur bandarísk stjórn-
völd sem hafa horfið frá langvarandi (en
kannski ófullkomnum) sáttmála Vesturlanda
Það kann að vera
býsna langsótt
að ímynda sér
valdarán f
Bandaríkjum
nútímans.