Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 53

Ofan í hyldýpið? tmm bls. 51
Nýja-Englandi í austri að Minnesota á vestari
enda bandsins. Hér og hvar má finna undan-
tekningar og tilbrigði og blæbrigði en þetta er
meginmunstrið: L-laga íhaldssamt belti í suðri
og Klettafjallaríkjunum en afgangurinn fram-
sæknari. Vitaskuld lagar hugmyndafræðilegt
landslag í Bandaríkjunum sig ekki alltaf hentug-
lega að landamerkjunum og stundum er hreint
ekki hægt að skipta því landfræðilega. í þess-
um skilningi er myndin af hinum rauðu og bláu
Bandaríkjum fyrst og fremst hentug sem ein-
fðld myndlíking af tvískiptingu Bandaríkjanna.
Hin lífsseiga hugsjón um frjálslynt lýðræðis-
ríki sem grundvallað er á réttlátri dreifingu auðs
og félagslegri sam-
heldni og sem helst í
hendur við hófsama
utanríkisstefnu var
kannski alltaf dæmd til
að mistakast. Kannski
ættum við að undrast
meira að henni skyldi
yfirhöfuð vera leyft að
lifa á 20. öld heldur en
hitt að enn og aftur
skuli vera ráðist á hana.
En svo er nú gert, í
fyrsta lagi innan Banda-
ríkjanna (þar sem ríkti hvort eð er alltaf
ófullkominn skilningur á þessari hugsýn) - auk
þess sem sama tilhneiging hefur borist til
Evrópu með útflutningi á nýfrjálshyggju í
efnahagsmálum undir formerkjum hnattvæð-
ingar. Bandaríkin eru í miðjum umbrotahríðum
byltingar íhaldsaflanna, stundum fínlegrar og
hljóðlátrar en stundum ekki. Þessi bylting hófst
á 7. áratug síðustu aldar, tók að bera ávöxt með
kjöri Ronalds Reagans árið 1980 og hefur kom-
ist í forystu- en kannski ekki alvaldsstöðu núna.
Framtíð hennar er óljós, nema hvað áköf tilraun
til að leiða þessa byltingu til lykta, leggja í rúst
hina frjálslyndu mynd af ríki og þjóðfélagi og
kveða aðra hugmyndafræði í kútinn hefur fest
sig í sessi. Það kemur brátt á daginn hvort sú til-
raun mun bera árangur í stjórnmálaumhverfi
sem löngum hneigðist til miðju (eða hægra
megin við miðju) og þar sem tvískipt ríkisstjórn
(sem hefur þann kost að hindra valdasamþjöpp-
un einstaks flokks eða flokksklíku) hefur verið
stærri kostur en fylgni við einhverja eina hug-
myndafræði. Kosningarnarárið 2004 munu ráða
hér úrslitum, og það horfir ekki vel í svipinn fyrir
framsæknar hugmyndir í Bandaríkjunum. Fyrir
því eru margar ástæður.
• • •
Auðvitað liggur í augum uppi að atburðirnir 11.
september 2001 voru hræðileg ógæfa fyrir
Bandaríkin. En ógæfan sem ekki er jafnljós er
sú að þetta skyldi gerast á fyrsta stjórnarári
öfga-íhaldsstjórnar sem er í fyllsta máta hern-
aðarlega sinnuð. 10. september sama ár mæld-
ist stuðningur við George W. Bush enn á sömu
niðurleið og umliðið hálft ár og nálgaðist 50
prósentin. Strax eftir árásina rauk þessi stuðn-
ingur upp í 90 prósent. Þetta var lítt að þakka
visku, tjáningarhæfni eða kjarki þess manns
sem er efalaust óálitlegasti einstaklingur sem
tekið hefur við viðkomandi embætti í heila öld
(Bush flýði raunar til Louisiana og síðan Nebr-
aska daginn sem árásin var gerð), þetta var
hins vegar að öllu leyti að þakka hinni viðteknu
fánasveiflandi þjóðernishyggju sem er eilífur
fylgifiskur þess að Bandaríkin ráðast í stríð eða
þeim er ógnað, meira að segja við uppákomur
eins og hina hörmulegu Svínaflóadeilu við Kúbu
árið 1961. Næsta hálfa annað árið tóku vinsæld-
ir Bush að síga hægt og rólega að nýju, sér í lagi
þar sem deyfð ríkti í efnahagsmálunum, en
rauk svo á nýjan leik upp í sjötíu prósent þegar
ráðist var inn í írak.
Mergur málsins er að 11. september kom rík-
isstjórn Bush til bjargar. Það virtist útilokað að
hann myndi með nokkru móti geta komið á sátt
milli hinnar róttæku hægrimennsku sinnar og
fylgismanna sinna og hins vegar hneigingar
þorra kjósenda til meiri miðjustefnu, kjósenda
sem höfðu hvort eð er fæstir veitt honum at-
kvæði sitt í kosningunum. Það er að segja, þetta
virtist útilokað uns
þruma úr heiðskíru lofti
kom honum bókstaf-
lega til bjargar, og færði
honum fyrir bragðið
upp í hendur nokkurs
konar óskrifað blað í ut-
anríkis- og jafnvel innan-
landspólitík. Liðsmenn
Bush léku síðan af
stakri snilld á þau spil
um öryggismál sem
þeir fengu upp í hend-
urnar. Þeir gerðu írak
og spurninguna um þjóðaröryggi að meginmáli
baráttu sinnar síðari hluta ársins 2002, fremur
en versnandi efnahag, aukið atvinnuleysi og
þjóðarskuldir, gríðarlega umfangsmikla spillingu
hjá stórfyrirtækjum sem sum hver voru meðal
nánustu stuðningsaðila Bush og tengdust hugs-
anlega forsetanum sjálfum og varaforsetanum.
í þingkosningum 2002 átti að kjósa um hvert
einasta sæti á fulltrúaþinginu, einn þriðja af
sætunum í öldungadeildinni og fjölda ríkisstjóra
og önnur veigamikil embætti. Til að geta leikið
á öryggismál í þessum kosningum lögðu
repúblikanar, undir forystu pólitísks lærimeist-
ara Bush, Karl Grove, fram frumvarp um að
koma á fót sérstöku ráðuneyti fyrir öryggismál
innanlands sem þeir höfðu fram að því mælt
gegn, ófu saman við hugmyndina hvatskeyt-
legu orðfæri frá stéttarfélögum og sökuðu síð-
an demókrata um að vera deigir í öryggismál-
um þegar þeir lögðust gegn sínu eigin frum-
varpi sem nú var komið fram í tempraðri mynd.
Þessi hertækni, sem var í fyllsta máta ósvíf-
in og kaldhæðnisleg, bar svo góðan ávöxt að