Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 61

Er „TINA" flagð? tmm bls. 59
flutt út til fátækari landa.16 Alltént gæti saga Botswanalands bent til þess að Krugman hefði á réttu
að standa. Þar í landi mun vera meiri hagvöxtur og kjör almennt betri en annars staðar í Afríku.
Orsökin kann að vera sú að stjórnvöld hafa fetað hinn þrönga stíg markaðsvæðingar og opnað
landið fyrir erlendum fjárfestingum.17 Annað er upp á teningnum í Keralafylki á Indlandi ef marka
má orð manna eins og Amyarta Sen. Fylkið hefur lotið stjórn kommúnista um áraraðir en þeir hafa
lokað því fyrir erlendum fjárfestingum. Samt er meðalaldur hærri, læsi meira og heilbrigðisástandið
betra en annars staðar á Indlandi.18 Ef til vill sýna þessi tvö dæmi að engin formúla er fyrir því
hvernig bæta eigi kjör manna.
Hvað sem því líður mættu glóparnir minnast þess að heimurinn var sumpart hnattvæddari fyrir
hundrað árum en nú. Til dæmis var hægt að ferðast um Evrópu þvers og kruss án þess að vera
með vegabréf. Þessi gamla TINA varð fyrri heimsstyrjöldinni að bráð og TINA nýja kann að vera
komin í blindgötu. Soros segir að núverandi efnahagslægð sé forboði þess sem koma skuli, kreppu
hnattvæðingarinnar. Þá verður flagðið TINA vart eilíft, þá verða glópagreyin að viðurkenna að hún
reyndist heldur vondur kyndilberi.
af að kynna sér þá gagnrýni á hnattvæðingu
sem rakin hefur verið í þessari grein. Reyndar á
ég erfitt með að trúa öðru en talsverður sann-
leikskjarni sé ( henni. Hnattvæðingin er kannski
bara af hinu góða í draumalíkönum frjálshyggju-
hagfræðinga. Þeir gleyma því að hnattvæðingin
er ekki bara efnahagsatriði, heldur líka spurning
um heilsufar, umhverfisvernd, hryðjuverk og
dóp. Hnattvæðingin gæti orsakað stórkostlega
sjúkdómsfaraldra og leitt til umhverfisslysa,
t.d. með flutningi dýra milli fjarlægra vistkerfa.14
Brögð eru að því síðastnefnda, dýr sem ekki
eiga sér náttúrulega óvini í nýju vistkerfi geta
útrýmt þeim dýrum sem fyrir voru og valdið
með því stórfelldri umhverfisröskun.
Víkjum að hryðjuverkum og eiturlyfjum: Án
hnattvæðingar væri enginn 11. september, án
hnattvæðingar væri eiturlyfjaneysla snöggtum
minna vandamál á íslandi en hún nú er. Þá væri
væntanlega minna um ofbeldi á íslandi. í ofaná-
lag ógnar hnattvæðingin íslenskri tungu og
menningu. Hún kiknar undan alþjóðlegri, amer-
ískri lágmenningu. Þessi lágmenning er ekki
síst myndræns eðlis. Að minni hyggju er fram-
sókn myndmiðla á kostnað lesmáls að nokkru
leyti sök hnattvæðingarinnar. Það er einfald-
lega auðveldara að selja myndir en orð því
myndmálið er alþjóðlegt, tungumál miklu síður.
Sigur hinna hnattvæddu myndmiðla veldur alls-
herjar forheimskun. Hún birtist m.a. í því að
ungmenni eiga stöðugt erfiðara með lestur og
virðist orsökin vera sjónvarpsgláp og tölvu-
leikjamennska.15 Þessi þróun kann að skaða
efnahagslífið því þekkingariðnaður nútímans
krefst vel læsra starfsmanna. Ekki mun aukin
dópneysla og fjölgun afbrota bæta kjörin, sé
hnattvæðingin sökudólgurinn getum við spurt
okkur: „... höfum við gengið til góðs götuna
fram eftir veg?" Svar mitt við spurningu skálds-
ins er hátt og snjallt „varlal". Hnattvæðingin
virðist leiða til alþjóðlegrar stöðlunar, amerísk
skrílmenning og ensk tunga leggur allan heim-
inn undir sig. Heimsmenningin verður fátækari
fyrir vikið.
Játað skal að þetta eru flókin mál. Erfitt er að
átta sig á því hvort hnattvæðingin sem slík ber
ábyrgð á ástandinu eða fólk sjálft, fólk sem hef-
ur kosið að verja ævinni fyrir framan imbakass-
ann. Það er heldur ekki auðvelt að svara þeirri
spurningu hvort fátæku löndin hafa grætt eða
tapað á hnattvæðingunni. Einhvers staðar las
ég blaðapistil eftir hagfræðinginn Paul Krug-
man þar sem sagt var að þriðji heimurinn hefði
þénað á henni. Þeir sem tapi séu ófaglærðir
verkamenn á Vesturlöndum, störf þeirra séu
1 (sland hefur ameríkaníserast svo mikið á síðasta
áratug að útlendingar kalla landið „litlu Ameríku".
Ég vona að íslendingar séu stoltir af sjálfum sér.
2 Dupré (1993). „Could there be a Science of
Economics?", Midwest Studies in Philosophy, 18
(netútgáfa).
3 Healy (2001): „Er globalisering uungáelig?" (þýð-
ing úr ensku) í En annen verden er mulig. Ritstj.
Boutrone og Velle. Ósló: Oktober forlag, bls.
74-80.
4 Soros (1997); „The Capitalist Threat", TheAtlantic
Monthly, Vol 279, nr. 2, bls. 49-58.
5 Korten (án ártals): „The Betrayal of Adam Smith",
úrval úr bókinni When Corporations Rule the
World, af heimasíðu The People Development-
Centred Forum.
6 Willoch (1999): Tanker i tiden. Ósló: Cappelen,
bls. 58-61.
7 Martin og Schumann (1998): Globaliseringsfellen
(þýðing úr þýsku). Ósló: Gyldendal.
8 Taka ber skýrt fram að ég hef ekki nógu góða yfir-
sýn yfir þessi mál til að geta sagt með vissu hvort
þeir hafa á réttu að standa.
9 Skarstein (2001); „Globalisering: Finanskapitalens
tyranni", í En annen verden er mulig. Ritstj.
Boutrone og Velle. Ósló: Oktober forlag, bls.
32-57.
10 Huntington (1997): The Clash of Civilizations and
the Remaking of the World Order. London:
Touchstone Books, bls. 67.
11 Gray (2002): „The End of Globalization", Resur-
gance, 212, maí/júní (netútgáfa).
12 Ekki spillir fyrir að Gray er fyrrverandi nemandi
Hayeks og kennari Hannesar Gissurarsonar!
13 Stiglitz (2000): „What I learned at the World
Economic Crisis. The Insider View", The New
Republic, 17. apríl (netútgáfa).
Stiglitz nefnir ekki Hayek, en hann mun hafa verið
einn helsti fulltrúi „strax í gær" stefnunnar.
14 Þessar skepnur eru venjulega „laumufarþegar".
15 Þýska vikuritið Der Spiegel talar um villimennsku
sem orsakist af lestrarleysi sjónvarpskynslóðar-
innar: „Vorwárts in die Barbarei?" („í átt að villi-
mennsku?") Der Spiegel nr. 41, 1998, bls.
272-278.
Ég ræði þessi mál í grein minni frá 2002: „The
Victory of Visuality", í bandaríska nettímaritinu
Popmatters (www.popMatters.com).
16 Svipuð rök má finna hjá Donald L. Bartlett og
James B. Steele. Þeír eru gagnstætt Krugman
mjög skeptískir á hnattvæðinguna og telja að hún
ógni bandaríska hagkerfinu. Sökudólgarnir séu
frjálshyggjumenn og fjölþjóðafyrirtæki sem flytji
bandarísk störf til útlanda. Bartlett og Steele
(1996): America: Who Stole the Dream? Kansas
City: Andrew and McMeel.
17 Jan Isaksen (2002): „Hvorfor gikk det sá bra med
Botswana?", Aftenposten 26. mars (netútgáfa).
18 Heimild mín fyrir þessu er sjónvarpsþáttur um
Sen. Svo segja menn að ekkert gott komi úr sjónk-
anum! Akosh Kapur tekur í sama streng og Sen (:
Kapur(1998): „Poorbut Prosperous", TheAtlantic
Monthly, sept. (netútgáfa).
Stefán Snævarr (f. 1953) er prófessor (heimspeki við
Háskólann í Lillehammer í Noregi.