Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 40

sínum í sjóinn og skipti öllum peningum sínum
á milli áhafnarinnar. Eftir það lét hann bera sig
niður í koju og skrifaði þar stutt bréf til vinar
síns, Steingríms læknis. Hvað gerðist næstu
nótt er óljóst. Stefán skipstjóri segir að
hann hafi verið vakinn um nóttina og sagt að
Schrader væri horfinn. Af ummerkjum sást að
Schrader hafði risið á fætur og hlaðið skamm-
byssu er hann átti. Síðan hafði hann með ein-
hverjum hætti dregist upp á dekk án þess að
nokkur yrði hans var, en skipverjar höfðu vakn-
að við byssuhvell. Þegar þeir komu á vettvang
var Schrader horfinn í öldur Atlantshafsins.
Eftir komuna til Noregs var gerð nákvæm
réttarrannsókn og allir skipverjar á Helga magra
voru yfirheyrðir, hver í sínu lagi. Framburður
þeirra allra var samhljóða og voru þeir hreinsað-
ir af allri sök af hvarfi mannsins. Þeir voru með-
al annars spurðir að því hvort Schrader hefði
með einhverjum hætti getað bjargast í land, t.d.
á fleka, en svo virtist sem hann hefði verið líf-
tryggður fyrir geipilega háa fjárhæð í Bandaríkj-
unum. Hvort líftryggingin hafi haft einhver áhrif
á gerðir Schraders þarna á miðju Atlantshafi
veit enginn nú.
Eftirmælin um Schrader
Steingrímur skýrði frá láti Schraders í (slendingi
í apríl 1916, sem áður er getið. Þar segir hann
að Schrader hafi fallið útbyrðis og drukknað.
Steingrímur birti einnig síðustu kveðju hans,
bréfið sem til hans var stílað. Með því fylgdi 50
króna seðill sem Schrader vildi nota til þess að
stofna sjómannasjóð til styrktar ekkjum og
börnum drukknaðra sjómanna. (50 krónur hlutu
að vísu að hrökkva skammt til þeirra verkefna,
en til samanburðar hafði fröken Jóninna fengið
500 krónur til styrktar bókaútgáfu sinni.) Stein-
grímur segir að bréfið frá Schrader hafi verið
harla torlæst „enda hafði verið mikill sjógangur
og rugg mikið er hann skrifaði það." Steingrím-
ur segist ennfremur hafa hitt systur hans í
Þýskalandi og hún sagt að hann hafi verið
„milljónaeigandi" og hefði verið löngu síðan
verið búinn að gefa allar eigur sínar eða ráð-
stafa þeim eftir sinn dag til hjálpar fátækum.
Loks endar Steingrímur kveðjuna með því að
hvetja eyfirska bændur til þess að kaupa bók
Schraders um hesta og reiðmenn. „Mjer- sem
kynntist honum betur en flestir aðrir - er kunn-
ugt um hve mikið áhugamál honum var að ritið
seldist." Og Steingrímurtelursíðan upp hversu
mikið erfiði Schrader hafi lagt á sig til þess að
bókin yrði til. Svo klykkir læknirinn út með setn-
ingu sem er um margt lýsandi:
Munið eftir því, eyfirskir bændur, að þjer eig-
ið ennþá kost á að gleðja gamla Schrader,
sýna honum þakklætisvott ykkar fyrir ómak
hans ykkar vegna, með því að kaupa bókina
hans.
Þessi lokasetning í síðustu fréttinni sem rituð
var um Schrader í íslensku dagblaði er dálítið
athyglisverð. Steingrímur reynir að höfða til
samúðar bændanna til þess að þeir veiti Þjóð-
verjanum hjálpsama viðurkenningu að honum
látnum með því að kaupa bók hans vegna þess
að hann er þess viss hve mikils virði slíkt hefði
verið fyrir hann í lifanda lífi.
Annars átti það ekki fyrir hinum heimsvönu
læknishjónum að liggja að ílendast á íslandi.
Kristín Thoroddsen skildi við mann sinn og hélt
út til Indlands árið 1932, en hún hafði mikinn
áhuga á guðspeki. Þaðan fór hún til Englands
tveimur árum síðar og var þar þegar seinni
heimsstyrjöldin braust út. Hún gerðist þá hjúkr-
unarkona í liði bandamanna og starfaði á veg-
um hersins í New York og var einnig fréttaritari
Morgunblaðsins þar vestra. Eftir stríðið dvaldist
hún til skiptis á (slandi og Englandi, allt til
dauðadags árið 1959. Dug Kristínar má marka
af því að þegar til stóð að vísa henni, ásamt
öðrum útlendingum, úr landi í upphafi stríðsins
í Bretlandi, þá reit hún persónulegt bréf til Win-
stons Churchills - sem hann svaraði sjálfur -
og fékk dvöl sína framlengda. Steingrímur
Matthíasson hóf aftur á móti nýtt líf árið 1936
sem læknir í Nexö á Borgundarhólmi. Hann gaf
út bók um þessa reynslu sína sem ber heitið
Annað líf íþessu lífi sem kom út árið 1947, auk
nokkurra annarra bóka. Hann dvaldist á Borg-
undarhólmi allt þar til hann veiktist af krabba-
meini, kom hingað fársjúkur árið 1948 og lést
skömmu síðar.
Tilgátur og hugarflug
Nú er vitaskuld fennt í spor flestra er kynntust
Schrader á Akureyri fyrir rúmum 90 árum síð-
an. En ef þeim brotum sem enn er hægt að
finna er safnað saman má raða saman
nokkrum skemmtilegum tilgátum. í fyrsta lagi
bendir allt til þess að veikindi Þjóðverjans hjálp-
sama hafi verið meginástæða þess að hann
ákvað að dvelja á íslandi síðustu æviár sfn.
Akureyringum fannst hann beygður maður er
hann kom til þeirra árið 1912 og þess vegna
spruttu sögurnar um að hann hefði orðið fyrir
einhverju skipbroti í lífinu, svo sem ástarsorg.
Skipbrotið virðist hins vegar hafa falist í hrörn-
unarsjúkdómi, sem örugglega hefur farið að
gera vart við sig mun fyrr en hásetarnir þrír
báru hann niður í skipstjórakojuna á Helga
magra. Skipstjóri bátsins segir einnig í ævi-
minningum sínum að sér virtist sem téður
Schrader hafi einnig verið farinn að missa and-
lega heilsu sína við brottförina frá Akureyri.
Sjúkdómurinn gæti hafa verið Parkinson, ein-
hver annar taugasjúkdómur eða jafnvel sára-
sótt (syflis) sem var hinn ólæknandi menningar-
sjúkdómur þess tíma og hafði mjög svipuð
lokaeinkenni og skipstjórinn á Helga magra lýs-
ir í ævisögu sinni. Hver sem sjúkdómurinn var
bendir margt til þess að Schrader hafi ekki vilj-
að láta sína nánustu sjá sig ganga með hann til
loka. Af þeim rótum gæti sú ákvörðun hans
verið sprottin að dvelja í einu fjarlægasta horni
Evrópu allt þar til sjúkdómurinn hafði náð svo
alvarlegu stigi að hann var vart sjálfbjarga, og
fremja þá sjálfsmorð. Líklega hefur hann einnig
viljað vera þar sem hann áleit að hann gæti
komið að gagni og ef til vill hefur það kitlað
hann að verða sá fyrsti til þess að gera íslenska
hestinum skil með skipulegum hætti. En hvað
um það. Ganga Schraders um Akureyri var því í
raun bið eftir dauðanum sem hann hefur oft
eytt í ótta og angist, og einhverri sjálfsvorkunn
sem eðlilegt má teljast. Það er ef til vill rót þess
að hann hafi vantað viðurkenningu eða fullvissu
um að hann hefði skilið eitthvað eftir sig áður
en hann yrði allur sem og hve viðkvæmur hann
var gagnvart viðbrögðum íslendinga. Slíkt hend-
ir oft fólk sem veit að það mun brátt burtkallað.
Líklega hafa læknishjónin verið ein af fáum -
ef ekki þau einu - hérlendis sem vissu af veik-