Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 43

tmm bls. 41
Tímatafla
1747 Ahmad Shah Durani sameinar helstu þjóðernishópa og stofnar
ríkið Afganistan.
1819-35 Borgarastríð.
1839-42 og 1878-81 Bretland og Rússland berjast um yfirráð yfir
landinu. Bretar vilja stöðva framrás Rússa til suðurs.
1919 Bretland hættir afskiptum af landinu og Afganistan fær fullt
sjálfstæði.
1919-1933 Tilraunir til umbóta og til að draga úr kúgun kvenna mis-
heppnast vegna andstöðu ættbálka - og trúarleiðtoga. Amanullah
Khan settur af og Muhammad Nadir Khan, konungur, drepinn.
1933-1973 Muhammad Zahir Shah, áhugalítill konungur.
1953 Muhammad Daoud verður forsætisráðherra. Sovétríkin ná mikl-
um ítökum en Bandaríkin sofa á verðinum.
1960+ Tilraunir til umbóta mæta andstöðu.
1973 Muhammad Daoud fer fyrir byltingu hersins og fellir konungs-
stjórnina. Lýðveldi stofnað, Daoud verður forseti og reynir að
draga úr völdum Sovétríkjanna.
1978 Aprílbyltingin, kommúnistar ná völdum og Daoud drepinn. Ný
lög banna hjónabönd barna, nauðungarhjónabönd og brúðarverð.
Áhersla á menntun allra. Sundraðir trúarhópar sameinast gegn
kommúnistum og umbótum þeirra og hefja heilagt stríð (jihad).
1979 Innrás Sovétríkjanna.
1986 Pakistan og Bandaríkin semja um herþjálfun tugþúsunda öfga-
trúarmanna frá Mið-Austurlöndum og Norður-Afríku. Sádi-Arabía
fjármagnar hana.
1988-89 Sovétríkin draga herlið sitt til baka. Leppstjórn þeirra tekur
við. Stríð milli stjórnarhersins og mujahedins (skæruliða).
1992 Stjórnin fellur og „heilögu stríði" er lokið. Samstaða mujahedins
brostin. Stjórnleysi og upplausn. Mismunandi hópar mujahedins
ráða landsvæðum utan Kabúl. Rabbani verður forseti. Réttindi
kvenna skert.
1992 Bandaríkjamenn fara. Tómarúm og grimmileg valdabarátta
verður að borgarastríði. AI'Qaeda eflist undir forystu bin Ladens.
1992-94 Valdabarátta annars vegar milli stærsta þjóðernishópsins,
pastúna, sem eru m.a. studdir af Pakistan, Sádi-Arabíu og Banda-
ríkjunum og hins vegar tajika (af persneskum uppruna), hazera
(persneskumælandi sjíta-múslimar, studdir af íran), uzbeka o.fl.
1994 Talibanar sigra aðra mujahedin-hópa og vinna nokkur héruð. Þeir
eru pastúnar en þúsundir Pakistana og hundruðir araba berjast
einnig með þeim. Takmarkaður friður kemst á.
1996 Bandaríkjamenn snúa aftur, m.a. til að greiða fyrir samningum
fyrir olíufyrirtækið Unocal. Hörð barátta alþjóða-olíufyrirækja og
fyrrverandi Sovétlýðvelda um lagningu olíu- og gasleiðslna um
landið frá Kaspíahafi til Mið- og Suður-Asíu. Ofstækisstjórn tali-
bana nær völdum í Kabúl og nærri öllu landinu undir stjórn múlla
Omars. Fyrrverandi leiðtogar Norðurbandalagsins sameinast á ný.
1998 Frjáls félagasamtök og hópar á vegum Evrópusambandsins fara
frá landinu.Bandaríkin krefjast framsals bin Ladens, sem fer í fel-
ur.
1999 Bandaríkin hætta stuðningi við talibana og vilja í staðinn fyrrver-
andi konung, Zahir Shah. Eigur talibana frystar í Bandaríkjunum.
1999 Ópíumframleiðslan margfaldast og verður 4600 tonn.
2001 Bandaríkjamenn gera innrás og koma talibanastjórninni frá völd-
um. Þúsundir breskra og bandarískra hermanna í landinu.
2001 Ráðstefna í Bonn um væntanlegt friðarferli og uppbyggingu.
Konum haldið utan við.
2002 Bandaríska þingið og forsetinn samþykkja 3,3 milljarða dollara
framlag til uppbyggingar og friðargæslu á næstu árum. Brot af
þessum fjármunum er veitt til landsins. Tony Blair kemur í opin-
bera heimsókn og lofar langtímastuðningi við endurreisn samfé-
lagsins.
2002-03 Bráðabirgðastjórn skipuð sem nær ekki trausti meirihluta
þjóðarinnar. Unnið að uppbyggingu helstu stofnana samfélagsins,
samningu stjórnarskrár og myndun þjóðarhers. Stríðsherrar sem
eru meintir stríðsglæpamenn og sumir ofsatrúarmenn ráða lögum
og lofum fyrir utan Kabúl. Átökin halda áfram.
Sundurtætt og sundrað ríki
Öldum saman hefur Afganistan verið valda-
laust peð á taflborði öflugri ríkja og íbúar þess
oft fórnarlömb grimmdar og harðræðis. Gildir
einu hvort um er að ræða Persa, Grikki, Mong-
óla, Indverja, Tyrki, Rússa, Breta, Sovétmenn
eða Bandaríkjamenn. t byrjun nýrrar aldar er
Afganistan sundurtætt, íbúarnir sundraðir og
flestir leiðtogar svikulir. Þau mannvirki sem
ekki urðu eyðileggingu Sovétmanna að bráð
sprengdu skæruliðar og nú síðast
Bandaríkjamenn. Frekari eyði-
legging hefur orðið á landinu af
völdum jarðskjálfta og þurrka.
Jarðsprengjur eru hvergi fleiri f
heiminum eða um 8-10 milljónir.3
Einu starfhæfu verksmiðjurnar
eru verksmiðjur góðgerðasam-
taka sem framleiða gervilimi en
talið er að um 200.000 manns
þurfi á þeim að halda.
Um ein og hálf milljón kvenna, karla og barna
hefur látist í stríðsátökum undanfarinn aldar-
fjórðung. Um fimm milljónir manna bjuggu við
ömurlegar aðstæður árum saman í flótta-
mannabúðum í (ran og Pakistan. Hvorugt þess-
ara landa hefur þó haft bolmagn til að annast
slíkan fjölda.
Á friðartímum flutti Afganistan út matvæli en
á ökrum landsins er nú ræktað ópíum fyrir
heróínmarkaði Evrópu og margfaldaðist fram-
leiðslan undir stjórn talibana.
Fáir hafa aðgang að hreinu vatni
og heilbrigðisþjónusta fyrir utan
Kabúl er lítil eða engin.4 Mæðra-
og barnadauði er hvergi meiri í
heiminum og meðalaldur fólks
með því lægsta sem þekkist,
eða um 45 ár. Um fjórðungur
barna nær ekki fimm ára aldri.
Um 1700 konur deyja af barns-
förum miðað við hverjar 100.000
fæðingar en ( sumum héruðum eru þær 6500.
Samsvarandi tölur hér á landi væru að um
70-300 konur létust árlega af barnsförum.
Lífið er örbirgð, ótti og ofbeldi, ekki síst fyrir
konur. Þær halda því fram að enn séu hundruð-
ir þúsunda „viljugra böðla" í landinu, þ.e. tali-
banar og aðrir hópar skæruliða. Baráttuþrek
margra þeirra virðist óhaggað og þær treysta
ríkjum heims til að koma á friði og öryggi til að
börn þeirra eigi sér framtíð. Margar eygja enga
fyrir sig.5 Eftir að talibanar náðu völdum bjuggu
konur í landinu við hættu á pyntingum og
dauða fyrir þá sök eina að vera sýnilegar. Það
kom hins vegar ekki í veg fyrir að margar þeirra
hættu lífinu með því að reka skóla og vinnu-
staði í felum. Fjöldamörgum stúlkum og kon-
um hefur verið nauðgað hrottalega en drengir
börðust sem skæruliðar. Stríðsfangar nema
þúsundum og margir voru pyndaðir. Börn
tveggja kynslóða hafa verið á flótta allt sitt líf.
Flótta undan Sovétmönnum, skæruliðahópum