Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 50

röngu að standa, bæði hvað varðar staðreyndir
og þær niðurstöður sem hann dregur af þeim.
Víst er það satt að upp er risinn talsverður
ágreiníngur með Evrópu og Bandaríkjunum nú,
hugsanlega verri en verið hefur frá 1945, þegar
Vesturlönd urðu til sem merkingarbær skil-
greining yfir öryggissvæði og menningarlegur
samnefnari um leið. En þessi sögulega sýn
leiðir einmitt i Ijós eina skekkjuna í röksemda-
færslu Kagans. Ef þetta er vandamál sem hef-
ur verið lengi að myndast og á sér djúpar rætur
í ólíku verðmætamati eins og hann heldur fram,
hvernig getum við þá skýrt það að undanfarin
sextíu ár hafa einkennst af mjög ríkri samvinnu
og einhug um öryggismál? Mótuðu Evrópubú-
ar með sér stefnu sem var gerólík stefnu
Bandaríkjanna í þá tæpu hálfu öld sem kalda
stríðið stóð yfir? Það gerðu þeir ekki. Hafa Evr-
ópubúar og Bandaríkjamenn haft uppi gerólíkar
áherslur í öryggismálum á undangengnum ára-
tug, nú þegar sameiginleg ógn af Sovétríkjun-
um hefur minnkað? Aftur verður að svara neit-
andi. Allt frá Flóastríðinu til Bosníu, áfram um
Kosovo og loks til Afganistans nýverið hafa hin-
ir friðelskandi, heimspekilega þenkjandi óþurft-
argemsar Evrópu sem eru frá Venus einhvern
veginn látið undir höfuð leggjast að leika það
hlutverk sem Kagan ætlar þeim. Og til hversu
mikillar óþurftar er líka meginland sem ræður
yfir verulegum hefðbundnum herafla, hefur
lengi leyft (ef ekki beinlínis boðið) að tugir þús-
unda bandarískra hermanna dveldu í landi sínu,
og þar sem eru tvö af aðeins fáeinum kjarn-
orkuveldum heimsins?
• • •
Þegar á allt er litið, þá er það aðeins þegar kem-
ur að tilefnislausri innrásinni í írak sem alvarleg-
ur klofningur hefur myndast um siðferðislega
stefnu ríkja ( öryggismálum. (Þetta er mikilvæg
vísbending um það hvað veldur í raun og veru
vaxandi gjá milli hinna tveggja hluta Vesturveld-
anna, og fyrir bragðið nokkuð sem Kagan gerir
sér far um að gera lítið úr, eins og tilvitnunin í
orð hans að ofan sýnir.) En meira að segja þeg-
ar kemurað málefnum íraks hafa Bandaríkin og
Evrópa fjarlægst mun minna en Kagan vill að
við trúum. Þegar öllu er á botninn hvolft og at-
Mótuðu Evrópubúar
með sér stefnu sem
var gerólík stefnu
Bandaríkjanna í þá
tæpu hálfu öld sem
kalda stríðið stóð
yfir?
hafnir ríkisstjórna skoðað-
ar, þá voru það aðeins
þrjú Evrópuríki sem settu
sig upp á móti stefnu
Bandaríkjanna svo nokkru
næmi en mikill fjöldi ann-
arra ríkja studdi hana ótví-
rætt, þar á meðal mikils-
megandi lönd eins og
Bretland, Spánn og Ítalía.
Og eitt af þeim þremur
sem spyrntu við fæti var
Rússland sem hefur
aldrei verið hluti Vesturveldanna eða átt sam-
leið með Bandaríkjunum í öryggismálum (raun-
ar var því auðvitað þveröfugt farið lungann úr
síðustu öld), svo þar er ekki um að ræða að
hlaupið hafi snurða á þráð góðra samskipta.
Frakkar klufu sig vísast frá stefnu Bandaríkj-
anna einasta vegna hinnar mikilsverðu en ekki
endilega úrslitaspurnar hvenær árás á írak væri
réttlætanleg, og hvort annarrar ályktunar frá
Sameinuðu þjóðunum væri þá þörf á undan. í
raun og sann var vísast breiðari gjá milli ríkj-
anna en þetta, þar sem ríkisstjórn Bush hugð-
ist ráðast á írak hvað sem öllu liði (og hugleiddi
í alvöru að bera málið alls ekkert undir Samein-
uðu þjóðirnar), og þar sem Frakkar hefðu hugs-
anlega aldrei fallist á samþykkt um innrás í ör-
yggisráðinu, hvað sem liði öllum vísbendingum
um ógn eða annað sem hefði mátt nota gegn
írak undir stjórn Saddams Husseins. Engu að
síður var engin óbrúanleg gjá á milli stefnu
stjórnvalda í þessum löndum. Þá eru bara Þjóð-
verjar eftir, sem í orði kveðnu
voru lengst frá stefnu Bush-
stjórnarinnar, en gagnkvæm
samskipti þeirra og Banda-
ríkjanna hafa í raun þróast út
í það sem lengst hefur borið
í milli aðilja beggja vegna Atl-
antshafsins. Þessu má vissu-
lega ekki líta framhjá, en þá
ber einnig að benda á hitt að
afstaða Þjóðverja hefði að lík-
indum verið mun sveigjan-
legri ef Gerhard Schröder
hefði ekki þurft á (raksdeil-
unni að halda til að verja stjórn sína vísu falli í
kosningum sl. haust. Þegar hann hafði unnið
kosningarnar á grundvelli harðrar afstöðu gegn
stríðinu en sú afstaða naut almenningshylli, þá
var Schröder, sem hafði notið lítilla vinsælda
fyrir, naumast í aðstöðu til að gera hentugar
málamiðlanir aðeins fáeinum mánuðum síðar.
Enda þótt Kagan hafi þannig ýkt umtalsvert
klofninginn milli Evrópu og Bandaríkjanna, bæði
hvað varðar stjórnmálamenningu landanna og
afstöðu ríkisstjórna, þá er óneitanlega hlaupin
snurða á þráð milli almennings í löndunum
beggja vegna Atlantshafsins. í íraksmálinu voru
allt að áttatíu prósent íbúa í öllum Evrópulönd-
unum að Bretlandi meðtöldu andvíg stríðinu
áður en það hófst. í Bandaríkjunum var stuðn-
ingur við stríðið hins vegar um sextíu prósent
mestallan tímann fram að innrásinni. Hér ber
vissulega mikið á milli, hins vegar skýra ýmsir
mildandi þættir hluta af þessu ósamræmi.
Hvað Bandaríkjamenn varðar hefur áfallið 11.
september vafalaust opnað augu þeirra fyrir því
að þeim kynni að stafa hætta af erlendum
árásaröflum sem bregðast yrði við. Um leið
Þegar á allt er litið,
þá er það aðeins
þegar kemur að til-
efnislausri innrásinni í
írak sem alvarlegur
klofningur hefur
myndast um sið-
ferðislega stefnu
ríkja í öryggismálum.