Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 28

af þjóðfélagi framtíðarinnar þar
sem haldið væri áfram á sömu
braut og áður með aukinn hag-
vöxt sem markmið og frum-
skógarlögmálin ráðandi á vinnu-
markaðnum. Bonke sá fyrir sér
þjóðfélagspíramída þar sem efst
trónaði útvalinn hópur sem
hann kallaði eðalstarfsfólk. Eðal-
starfsfólkið tæki af fullum krafti
þátt í samkeppninni á eftirsótt-
ustu sviðum hins harða og sí-
fellt þrengri vinnumarkaðar og
lifði eingöngu fyrir starf sitt -
fjölskyldulíf og tómstundir hefði
það gert burtrækt úr lífi sínu.
Þetta fólk ynni að stjórnun og
framþróun í tækni, vísindum,
hönnun, fjölmiðlun, eftirliti og
viðskiptum. Vinnan væri krefj-
andi en um leið skapandi og vel
launuð.
Á næsta þrepi í píramídanum væri hið gráa
og hversdagslega starfsfólk sem ynni við ýmis-
konar eftirlitsstörf fyrir framan tölvuskjái og ýtti
á takka þegar við ætti. Þessi störf væru nauð-
synleg meðan ekki borgaði sig að leggja þau
niður og tæknivæða þau - málið snerist jú fyrst
og fremst um krónur og aura.
Á þriðja þrepi píramídans væru þeir sem
Bonke kallaði félagstækna, hópur ýmissa
starfsstétta sem ynnu að því að viðhalda öryggi
og jafnvægi í samfélaginu. Löggæsla, atvinnu-
ráðgjöf og kennsla væru dæmi um störf þessa
hóps.
Á fjórða þrepi píramídans fengi þjóðfélags-
hópur sem meira bar á fyrr á öldum, þjónustu-
fólk, glæsilega endurreisn. Þjónustufólkið væri
ráðið af hinu sívinnandi eðalstarfsfólki sem
hefði efni og aðstöðu til að taka upp gamla siði.
Þjónustufólkið sæi um matseld, hreingerning-
ar, akstur, garðrækt og fleira á heimilum eðal-
starfsfólksins.
Á botni píramídans væru svo hinir nýju og sí-
fellt fleiri öreigar: lausavinnumenn, atvinnuleys-
ingjar, fatlaðir og öryrkjar. Þetta fólk ætti allt sitt
undir velvild kerfisins og túlkun félagstækn-
anna á hinum flóknu reglum félagsmálakerfis-
ins. Því væri att hverju gegn öðru með því að
Miklar vonir voru bundnar við að tölvutæknin
myndi losa mannfólkið undan áþján einhæfra
og óspennandi starfa.
skipta því niður í fyrsta-, annars- og þriðjaflokks
atvinnuleysingja eftir bakgrunni og ástandi.
Með íþróttaiðkun, áfengisneyslu og sjónvarps-
glápi fengi hin nýja öreigastétt útrás fyrir
gremju sína og óánægju án þess að stofna rikj-
andi skipulagi í hættu.
Framtíðin sem aldrei kom?
Þegar litið er á þessar „gömlu" hugmyndir er
hægt að koma auga á eitt og annað sem virðist
að einhverju leyti hafa gengið eftir þótt sjaldn-
ast sé það með þeim hætti eða í þeim mæli
sem spáð var. Hinar stóru og miklu þjóðfélags-
breytingar sem m.a. Gorz og Toffler spáðu hafa
látið bíða eftir sér og draumurinn um að losna
undan áþján launavinnunnar með hjálp tölvu-
tækninnar hefur ekki ræst. Að vísu hefur vinnu-
tími margra styst eitthvað en engan veginn
þannig að um neinar verulegar breytingar sé að
ræða. Vofa atvinnuleysis gengur enn laus og
víða í Evrópu er stöðugt og mikið atvinnuleysi
veruleiki sem ekki hefur tekist að breyta. Og
engum dettur í hug að líta á atvinnuleysi sem
lúxus sem flestir eigi að hafa aðgang að.
Ýmislegt í framtíðarsýn Bonkes hefur ræst,
enda hefur hagkerfið staðið af sér umbreyting-
arnar frá iðnaðarsamfélagi yfir ( upplýsingasam-
félag og frekar styrkst ef eitthvað er. Hagvöxt-
ur er enn sem fyrr hið göfuga takmark sem haf-
ið er yfir alla gagnrýni og því er almennt talið
nauðsynlegt að auka neyslu og koma upp nýj-
um mörkuðum. Unnið hefur verið markvisst í
því að skapa markaði fyrir vörur ríku þjóðanna í
löndum sem áður voru lokuð fyrir „kapítalistun-
um" í vonda vestrinu, s.s. í Austur-Evrópu og
Kína. Einnig hefur neysla heima fyrir aukist,
sem og gildi neyslu og innkaupa í lífi fólks: Það
er vinsæl helgarskemmtun fjölskyldna að ráfa
um verslunarmiðstöðvar þar sem kaupmenn
þjóna neytendunum af mikilli alúð eftir að hafa
eytt stórfé í að undirbúa jarðveginn með áróðri
og auglýsingum „og allir geta fundið eitthvað
við sitt hæfi". Þú ert það sem þú kaupir.
Vald og umsvif sérfræðinga hafa líka aukist
þó enn sé langt í land að framtíðarsýn Thys-
sens verði að veruleika. Þingmenn, ráðherrar
og stjórnendur fyrirtækja og stofnana eru í enn
ríkari mæli en áður háðir sérfræðingum á ólík-
um sviðum til að geta tekið ákvarðanir. Hvort
það sama er uppi á teningnum í lífi hins al-
menna borgara skal ósagt látið. Eitt og annað
bendir þó til þess að þróunin sé í þá átt að út-
hýsa sífellt fleiri verkum úr hinum hefðbundna
heimilisrekstri: Fleiri og fleiri leita aðstoðar end-
urskoðenda með skattskýrslur sínar þó svo full-
yrt sé að með hverju árinu sé einfaldara að telja