Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 18

Úlfhildur Dagsdóttir
Söguþættir af sæborg
Hver verð ég þegar nýjasta tækni og vísindi
hafa aukið lífslíkur mínar um heiming með því
að rækta úr mér ýmis gen sjúkdóma og fötlun-
ar? Hvað er ég þegar ég verð erfðabættur ein-
staklingur með sérstaka hæfileika sem hafa
verið ræktaðir með mér - ekki í uppeldi og
námi, heldur tilraunaglasi. Hvernig upplifi ég til-
veru sem er búið að móta í enn ríkari mæli af
vísindamönnum sem hafa líftækni á valdi sínu?
Eða þeim stórfyrirtækjum og stjórnvöldum
sem hafa þá vísindamenn á valdi sinu ... Og
gleymið ekki að stór hluti tækniþróunar er
tengdur hernaði - Netinu var komið á fót hjá
hernum til að vernda viðkvæmar upplýsingar
sem ekki mátti geyma í einni tölvu.
Daglegt líf mitt er þegar umvafið nýjustu tækni
og vísindum. Tölvan mín leiðréttir málfar mitt
og stafsetningu jafnóðum og ég skrifa, hún
gerir tillögur um orð og þverneitar mér um
ýmsar sérviskur í málfari (svona álíka og ill-
skeyttur prófarkalesari sem vill ekki leyfa mér
að skrifa skrýmsl með yfsiloni og án i-s). í stof-
unni minni eru tveir skjáir sem keppa um at-
hygli mína, sjónvarpið og tölvan. Ég horfi meira
inn í þá en út um gluggann, því skjáirnir mínir
eru gluggar út í heiminn, en ekki bara út í garð.
Samskipti fara að stórum hluta fram í gegnum
tölvuskjáinn, ég skrifa og tek á móti tugum
tölvuskeyta daglega. Samtals eyði ég líklega að
meðaltali 5 tímum á dag (7 daga vikunnar) fyrir
framan tölvuskjáinn. Það er mikið en þó minna
en margir aðrir. Fræðsla og afþreying er helsti
kostur sjónvarpsskjásins, sem tekur upp alla-
vega 3 tíma á dag af mínu lífi. Aftur veit ég að
sá tími er mun skemmri en hjá mörgum öðr-
um. 8 tímar farnir, 8 í svefn, hvað geri ég við
hina 8? Elda við eldavélina, mat sem ég tek úr
ísskápnum, hlusta á tónlist úr geislaspilara, fer
í bíó, les við rafmagnsljós, ekki ein einasta mín-
úta í lífi mínu er án tæknilegrar íhlutunar. Þegar
ég geng um götur borgarinnar er ég skilyrt af
bílaumferð og umferðarljósum og þegar ég sit
á kaffihúsi hlusta ég á tónlist úr hljómflutnings-
tækjum - og horfi á sessunaut minn tala í far-
símann sinn.
Allt þetta á eftir að breytast. Mikið. Það lítur
út fyrir að tæknilandslagið eigi eftir að þjappast
enn nær okkur, grípa í auknum mæli inn í lík-
ama okkar og hafa þar með grundvallaráhrif á
sjálfsvitund okkar, sjálfsskilning og sjálfsupplif-
un. Flver verð ég? Verð ég ég? Er ég ég?2
Þrátt fyrir að hér á íslandi sé að finna eitt
þeirra stórfyrirtækja sem vinnur að líftækni-
rannsóknum hefur furðulítið verið fjallað um
þýðingu slíkra rannsókna í fjölmiðlum. Á sínum
tíma varð mikið fjaðrafok út af skerðingu per-
sónufrelsis þeirra sem lenda myndu í gagna-
grunni íslenskrar erfðagreiningar. Þessi um-
ræða um persónufrelsi virtist fyrst og fremst ná
yfir það hvort hægt væri að komast að því hvort
þú ættir geðveikan ættingja eða hefðir fengið
kynsjúkdóm. En það er annarskonar persónu-
frelsi sem skiptir máli og verður að gefa gaum
í því þjóðfélagi okkar sem er kallað eftirlitssam-
félag, samfélag eftirlitsmyndavéla og rafrænna
slóða sem hver einstaklingur skilur eftir sig
daglega, svona álíka og snigill. Skordýramynd-
mál er reyndar vinsælt í þessu samhengi, talað
er um vefi og vefnað með tilvísun til kóngulóa
og fangbragða þeirra við fórnardýr sem flækjast
í þessum vefjum. Og það erum við, íbúar hinna
svokölluðu Vesturlanda, öll. (Djöfull er ég
dramatísk.) Þetta með persónufrelsið heldur
svo áfram: hvert er persónufrelsi mitt á tímum
þegar hægt er að hreinsa úr mér alla varasama
arfbera? Hef ég val til að vera 'venjuleg' og
óhrein(suð)? Get ég ráðið því hversu mikla
hæfileika ég læt rækta með mér? Get ég orðið
ofurkona?
Flvernig verður millibilsástandið? Þegar sum-
ir eru orðnir full-
komnari en aðrir,
langlífari, fallegri
(breytast hugmyndir okkar um fegurð, eða
verður hún ennþá langleggjuð og Ijóshærð?),
gáfaðri, hæfileikaríkari.
Það hefur komið í hlut bókmennta og skáld-
skapar af ýmsu tagi að svara þessum spurn-
ingum og öðrum. [ skáldsögum, smásögum,
leikritum, kvikmyndum, myndasögum og tölvu-
leikjum erum við leidd inn í heim þarsem
nýjasta tækni og vísindi ráða ríkjum. Þrátt fyrir
að meðal sllkra verka séu mörg sem teljast til
fagurmenningar fer meirihluti þessarar um-
ræðu fram í efni sem flokkast undir afþreyingar-
afurðir, vísindafantasíur, hrollvekjur, glæpa- og
hetjusögur. Tökum dæmi. Árið 1963 hóf göngu
sína ofurhetjumyndasaga sem sagði frá fram-
tíðarsamfélagi en þar hefur vaxandi mengun
valdið stökkbreytingum á fólki. Þessu fólki er
útskúfað úr mannlegu samfélagi, sumir bregð-
ast hinir verstu við og nota stökkbreyttu kraft-
ana til að ógna mannkyninu, en aðrir velja þá
leið að nota mátt sinn og megin því til aðstoð-
ar. Þetta er myndasagan X-Men, sem gekk nú
nýlega í endurnýjun lífdaganna með vinsælli
kvikmynd (sem er sú fyrsta í syrpu). Á sínum
tíma var sagan mátulega óhefðbundin ofur-
hetjusaga, í anda Superman, Batman og Spider-
man, en nú er hún matreidd sem vísindaskáld-
skapur með greinilegum undirtónum sæber-
pönks.3
X-mennirnir eða X-fólkið (en þetta er saga
sem er mönnuð óvenjumörgum konum) eru
sæþorgir. Þau standa á landamærum manns
og einhvers annars. Orðið sæborg sem er
hljóðþýðing á enska orðinu cyborg er samsett
orð eins og fyrirbærið sem það vísar til. Fyrri
hlutinn vísar til enska orðsins yfir stýrikerfi,
cybernetics, og síðari hlutinn er stytting á heit-
inu yfir lífveru, organismá Orðið er hávísinda-
legt og sprettur uppúr hernaðarlegum geim-
rannsóknum en hefur verið tekið upp i mun