Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 49

tmm bls. 47
önnur séu kannski valin
fram yfir þau, eða kon-
fúsísk menningarsvæði
þar sem réttindi einstak-
linga kunna að þurfa að
víkja fyrir brýnum hags-
munum samfélagsins í
víðara samhengi, eins
og stjórnvöld setja þau
fram. Þetta sameigin-
lega gildismat skýrir ekki
bara það bindiefni sem
skilgreinir vestræn sam-
félög, það gefur líka vís-
bendingu um það sem býr að baki núverandi
kreppu og - sem er alveg jafn mikilvægt - það
sem ekki býr þar að baki.
Glópska Kagans
Robert Kagan hefur meðal annarra fært í orð
hinn nýja rétttrúnað í þessum efnum sem sjálf-
sagt er þegar orðinn viðtekinn. Kagan er
menntamaður í framvarðasveit þess hóps sem
nefnir sig „Áætlun um nýja bandaríska öld"
(PNAC), en þar eru ýmist í innsta hring eða ut-
anmeð helstu höfundarnir að núverandi utan-
ríkisstefnu Bandaríkjanna. Þará meðal eru nöfn
sem nú eru orðin æði kunnugleg, Cheney,
Rumsfeld og Wolfowitz. Ef heiti þessa hóps
æpir ekki beinlínis að lesandanum fyrirætlunum
hans, þá má í stuttu máli lýsa þeim sem trúnni
á óhefta valdbeitingu Bandaríkjanna - þ.m.t.
þeitingu hernaðarmáttar eins og þörf krefur - í
þágu bandarískra hagsmuna í heiminum (eða
öllu heldur í þágu skilgreiningar félaga í PNAC á
þessum hagsmunum). Slíkir hagsmunir fela í
sér að varðveita alger og óbifanleg bandarísk
yfirráð í veröldinni, og meðal aðferða til að ná
téðu takmarki er að hindra alla í að komast í
samjöfnuð við Bandaríkin um hernaðarmátt. Sú
staðreynd að þessi hópur er ekki í saklausum
byssuleik á leikvelli og að hann lítur á gerðir sín-
ar í víðu sögulegu samhengi varð Ijós, ef hún
á því sem að hans mati
eru versnandi tengsl Evr-
ópu og Bandaríkjanna
vegna öryggismála:
Af þessu leiðir að í mikils-
verðum hernaðar- og al-
þjóðamálum nú um stund-
ir eru Bandaríkjamenn frá
Mars og Evrópubúar frá
Venus: þjóðirnar koma sér
saman um fátt og skilja
hver aðra æ verr. Og þessi
staða mála er ekki tíma-
bundin - afleiðing af einhverjum einum kosn-
ingum í Bandaríkjunum eða einum hörmuleg-
um atburði. Ástæðurnar fyrir aukinni gjá milli
ríkjanna beggja vegna Atlantshafsins eru
djúprættar, hafa verið lengi að þróast og eru
líklegar til að endast enn um hríð.
Það bætir lítt úr skák fyrir þá sem kunna að
hneigjast til framsæknari stjórnmálahugsunar
eða hina sem eru á höttunum eftir nákvæmari
fræðilega grunduðum skýringum á núverandi
stirðleikum með Evrópu og Bandaríkjunum, að
í fyrsta lagi er viss sannleikskjarni í hugmynd-
um Kagans og í öðru lagi setur hann þær fram
í grípandi upphrópunum. Bæði Kagan sjálfur og
uppnefni hans hafa endurómað í fjölmiðlum
undanfarið, áreiðanlega í seinni tíð oft án þess
að þeir sem um fjölluðu gerðu sér Ijós tengsl
annars við hitt. Kagan hefur reyndar verið lyft á
stall sem eins konar lærimeistara um heím-
spólitík upp á síðkastið, í líkingu við Huntington
eða Francis Fukuyama fyrir um áratug („Enda-
lok stjórnmálanna?"), og umfram allt f stíl við
(og í skugga) George Kennans, hins (að hluta til
mistúlkaða) vitsmunalega hönnuðar að heims-
sýn Bandaríkjanna í kalda stríðinu og þeirrar
einangrunarstefnu sem henni fylgdi.
Þetta er slæmt af tveimur ástæðum. í fyrsta
lagi vegna þess að Kagan hefur einfaldlega á
var þá ekki Ijós fyrir, þegar Donald Rumsfeld
kallaði saman hóp fræðimanna í upphafi emb-
ættisskeiðs síns til að fara ofan í saumana á
ástæðum fyrir hruni fyrrverandi heimsvelda
sögunnar. Að sögn var ekki minnst á hluti eins
og óhóflegt dramb eða hroka í endanlegri
greinargerð hópsins, né heldur á þann harla
kaldhæðnislega möguleika að ríki sem framan
af nyti nokkurs velvilja sem forystuafl gæti
sjálft vakið bandalag þjóða til andspyrnu við sig
með herskárri viðleitni við að byggja upp og
viðhalda eigin stöðu sem heimsveldi.
En það er önnur saga. Snúum okkur aftur að
því að kanna æ viðteknari túlkun á núverandi
snurðu á sambandinu yfir Atlantshafið eins og
Kagan setur hana fram. Best fer á því að vitna
í orð hans sjálfs um þær niðurstöður sem hann
kveðst hafa komist að og sem (takið vel eftir
því) vísi til föðurhúsanna annars konar skilningi
Mergur málsins er sá að
hingað til hefur viss hópur
fólks deilt tilteknum hug-
sjónum og um leið sjálfs-
mynd í þeim mæli að
fullyrða mátti með
nokkrum sanni að til væri
pólitísk og landfræðileg
eining sem kalla mætti
Vesturíönd.
Ástæðurnar fyrir
aukinni gjá milli ríkjanna
beggja vegna Atlants-
hafsins eru djúprættar,
hafa verið lengi
að þróast og
eru líklegar til að
endast enn um hríð.