Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 36

rammleik og lumi á mörgum góðum ráðum til
þeirra sem vilji leika þann leik sjálfir. Þá er það
gefið upp að Schrader hafi nú „forstjóra fyrir
verzlun sinni, en er hættur sjálfur að taka þátt í
rekstri hennar og ver lífi sínu eingöngu í þarfir
mannúðar og til hjálpar lítilmagna einstakling-
um, bæði meðal manna og málleysingja ..."
Loks er klykkt út með því að bókin kosti 10 aura
og að allur ágóði af sölunni renni til spítalans á
Akureyri. Það er þó á huldu í hve stóru upplagi
bókin kom út á sínum tíma eða hvaða viðtökur
hún fékk. Formáli bókarinnar er dagsettur
nokkru fyrr, eða 10. október 1910, sem bendir
til þess að hún hafi verið í farteski Schraders er
hann kom hingað út. Enda er ekki stafur í téðu
riti sem vísar beint til íslands. Ef til vill hafði
Schrader gefið hana út í Bandaríkjunum árið
1910 og formálinn verið skrifaður af því tilefni.
Schrader virðist reyndar hafa hafist handa við
að skrifa og gefa út bækur um hin aðskiljanleg-
ustu málefni eftir 1908 á bæði þýsku og ensku
en hingað til hefur leit á breskum og bandarfsk-
um bókasöfnum ekki skilað erlendri útgáfu á
heilræðum hans. Svo virðist því sem þau hafi
aðeins komið út á íslensku þótt þau hafi verið
rituð með unga menn alls staðar í heiminum í
huga.
Heilræði Schraders eru sett saman eins og
orðskviðir, í stuttum, meitluðum málsgreinum,
sem hver gæti staðið ein og sér á blaði.
Schrader kemur víða við og margt sem ber fyr-
ir augu er líklega gamalkunnugt stef fyrir flesta
sem hafa lagt stund á viðskiptafræði, og skipt-
ir jafnmiklu máli nú og fyrir tæpri öld. í viðskipt-
um er hugarfarið lykill að árangri. Ungt fólk á að
hyggja að framtíðinni og reyna að komast í
fremstu röð í öllu sem það tekur sér fyrir hend-
ur. „Fáir eru smiðir í fyrsta sinni," segir
Schrader. „Segðu aldrei: ég get ekki, segðu
heldur: ég skal reyna, því þú getur aldrei sagt
hvað þú ert fær um að gjöra fyr en þú reynir. ...
Ef þú hefur hugmyndaflug og framkvæmda-
hæfileika þá muntu komast áfram." Hér má
reyndar þekkja hina miklu bjartsýni og kapp-
semi sem stundum hefur verið kennd við am-
eríska drauminn. Það er sú trú að allir geti kom-
ist áfram af eigin verðleikum ef þeir leggja sig
fram í starfi sínu. Schrader vill sýna ungu fólki
hvernig það geti grætt fé í viðskiptum. I eftir-
mála varar hann samt við því „að gjörast þræl-
ar peninganna". Að hans áliti eru peningar að-
eins „meðal til þess að ná árangri". Takmarkið
eigi að vera „áhyggjulaust líf".
Þrátt fyrir þá miklu einstaklingshyggju sem
skín af skrifum Schraders - máltækið hver er
sinnar hamingju smiðurer yfirskriftin á lokakafla
bókarinnar - verður þess ekki vart að hann hafi
verið markaðssinni með þeim skilningi sem nú
er lagður í orðið. í viðauka um búnaðar- og kaup-
sýslumál, sem áður er nefndur, kemurt.d. fram
mikil ánægja með fyrstu spor Kaupfélags Eyfirð-
inga og SÍS sem hann varð vitni að á Akureyri.
Honum finnst kaupmennirnir vera alltof margir
á Akureyri og vill ná stærðarhagræði með fækk-
un verslana og stækkun. Ennfremur virðast
honum hugnast vel aðgerðir íslenskra stjórn-
valda í upphafi fyrra stríðs að taka verslunina í
sínar eigin hendur. í þessu efni var Schrader að
vísu ekki ólíkur mörgum bandarískum iðnjöfr-
um, s.s. John Rockefeller eða Henry Ford, sem
trúðu á skipulag og stjórnun sterkra einstaklinga
fremur en sjálfræði markaðsaflanna, en það er
önnur saga. Hins vegar er nú nauðsyn að kynna
til sögunnar íslending sem varð þess valdandi
að hjálpsemi Schraders fann sér raunverulegan
farveg á Akureyri og var helsti hvatamaður þess
að Akureyringar virtu hjálpsemi hans.
Héraðslæknirinn og hans frú
Þegar Schrader kom til Akureyrar var Stein-
grímur Matthíasson (f. 1876) héraðslæknir á
Akureyri. Steingrímur var rómaður fyrir læknis-
störf sín og þótti með afbrigðum kvikur og
vinnusamur. Hann var vakandi fyrir nýjungum í
sinni grein enda mikill málamaður og hafði gott
vald á ensku, frönsku, norsku, dönsku og
þýsku. Hann var einna fyrstur til þess að gera
keisaraskurð hérlendis og ritaði einnig margar
greinar um heilsufræði í íslensk blöð. Þeir
Schrader virðast fljótt hafa orðið vinir og Stein-
grímur var honum til aðstoðar í öllum þeim mál-
um sem hann bar fyrir brjósti meðan hann
dvaldist hérlendis. Steingrímur þýddi m.a. Heil-
ræði fyrir unga menn í verzlun og viðskiftum
sem að ofan er getið, og gerði það með stakri
prýði. Heilræðin eru gagnyrt en samt er yfir
þeim léttleiki og lipurð sem einkennir aðeins þá
penna sem er mjög lagið að koma hugsunum
sínum á blað. Steingrímur átti heldur ekki langt
að sækja ritleiknina en faðir hans var Matthías
Jochumsson þjóðskáld. Schrader varð í raun
heimilisvinur hjá læknishjónunum en hann virð-
ist ekki aðeins hafa sótt félagsskap til Stein-
gríms heldur einnig til læknisfrúarinnar Kristínar
Þórðardóttur Thoroddsen (f. 1885). Kristín var
mikil heimskona og málamanneskja líkt og
maður hennar. Hún var t.d. fyrsta konan í Eyja-
firði til þess að láta klippa á sig drengjakoll.
Kristín var systir Emils Thoroddsens tónskálds
og mjög tónelsk. Hún lék á píanó en Schrader
á selló og þau hittust reglulega til þess að spila
saman. Kunningsskapur Schraders við læknis-
hjónin varð síðan lykillinn að því að Schrader
gæti látið til sín taka í akureyrsku samfélagi, en
flest af því sem hann gjörði þar nyrðra var með
hjálp annars hvors þeirra, þar með taldar þær
byggingaframkvæmdir sem Schrader réðst í á
Akureyri og hafa helst haldið minningu hans á
lofti þar nyrðra.
Caroline Rest
í byrjun tuttugustu aldar var hesturinn enn
þarfasti þjónn landsmanna og bændur sóttu ríð-