Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Blaðsíða 59

Stefán Snævarr
Margir telja að þeir sem úthluta Nóbelsverðlaununum í hagfræði noti þau til að hafa áhrif á hag-
þróun heimsins. Þannig hafi sú ákvörðun að veita frjálshyggjumanninum Friedrich von Hayek þessi
verðlaun árið 1973 verið skilaboð um að nú skyldi markaðsvæða. Mér hefur flogið í hug að veiting
verðlaunanna til Amyarta Sen árið 1998 og Joseph Stiglitz þremur árum síðar hafi verið skilaboð
um hið gagnstæða. Stiglitz og Sen eru nefnilega litlir vinir frjálshyggju eins og lesendur munu sjá
síðar í þessari grein. Alltént er blómaskeiði frjálshyggjunnar lokið í bili, nema náttúrulega í fimm-
tugasta og fyrsta ríkinu, íslandi.' Barátta Attac-hreyfingarinnargegn hnattvæðingu hefur hleypt nýju
lífi í vinstrimennsku um víða veröld, nema auðvitað á Fróni. Þess vegna er meira um gagnrýnis-
lausa dýrkun á hnattvæðingu á íslandi en annars staðar á Vesturlöndum. Hyggst ég nú vega að
þessari dýrkun og sýna fram á að hnattvæðingin sé ekki eins heilög og af er látið. Tekið skal skýrt
fram að ég er ekki endilega fylgjandi Attac-mönnum, enda eru margir þeirra heldur langt til vinstri
fyrir minn smekk. Ég er heldur ekki alfarið á móti hnattvæðingu, hún hefur sína kosti eins og geng-
ur. Um leið hlýt ég að játa að ég er kannski ekki rétti maðurinn til að dæma hnattvæðinguna enda
bara vesæll heimspekingur. Ég læt mér því aðallega nægja að rekja kenningar mér lærðari manna
í hagfræði og skyldum greinum. Hefjum nú leikinn.
Frjálshyggju-glóparnir sem hylla „glópa-líseringuna" telja sér trú um að andstæðingar hennar séu
óvísindalegir einfeldningar. „Margur heldur mig sig", gæti breski heimspekingurinn John Dupré
sagt. Að hans hyggju á dýrkun frjálshyggjumanna á TINU kerlingu sér rætur í oftrú á óprófanleg-
um kenningum í hagfræði. Hann á við þær kenningar sem kveða á um að alfrjáls markaður á
heimsvísu muni leiða til hagsældar.2
TINA er stytting á „There Is No Alternative ...", það er enginn annar kostur en frjáls markaður
og hnattvæðing. Annaðhvort feta þjóðir þrönga stigu hnattvæðingarinnar með TINU sem kyndilbera
eða þær verða að sætta sig við fátækt og eymd. Annaðhvort förum við sigurbraut sósíalismans eða
villigötur villimennskunnar sagði hnattvæðingarsinninn Karl Marx.
Kyndilberinn TINA er verndardýrlingur hnattvæðingarinnar og eru ekki allir sammála um helgi
hennar. Villutrúarmenn eins og Attac-maðurinn Sean Healy segja að hagvöxtur hafi verið meiri
víðast á jarðarkringlunni á árunum 1960-1980 en á skeiði hnattvæðingarinnar, 1980-2000.3 Aðrir
villutrúarmenn telja að samleikur samtímans milli markaðsfrelsis og hnattvæðingar geti leitt til
alvarlegrar efnahagskreppu. Einn þessara manna, hagfræðingurinn Daniel C. Korten, kveðursértil
Er „TINA" flagð?
Þankabrot um hnattvæðingu
víggengis sjálfan Adam Smith. Smiðurinn hagi
hafi haft lög að mæla er hann sagði að markað-
urinn virkaði ekki nema til væri öflugt ríkisvald
sem sæi um að „umferðarreglur" viðskiptanna
væru virtar. Slíku valdi er ekki til að dreifa á hin-
um alþjóðlega fjármálamarkaði, segir Korten.
Ameríski fjármálaspekúlantinn George Soros
tekur undir og bætir við að fái fjármálaspekúl-
antar (!) að valsa frjálsir geti það haft alvarlegar
afleiðingar fyrir efnahagslíf heimsins (hann
sagði nýlega að núverandi efnahagslægð væri
fyrirboði þess sem koma skyldi). Því þurfi
einhvers konar alþjóðlegt yfirvald sem geti
stjórnað „umferð" fjárins á alþjóðamörkuðum.4
Korten hefur bætt við að einnig þurfi að styðja
staðbundin markaðskerfi.5
Hægrimaðurinn Káre Willoch, hagfræðingur
og fyrrum forsætisráðherra Noregs, er á líku
róli og þeir félagar, Korten og Soros. Hann seg-
ir að ein helsta veilan við hnattvæðingu sam-
tímans sé sú að fyrirtækin þurfi ekki að greiða
fyrir umhverfisspjöll sem hljótast af flutning-
um. Þetta sé ekki aðeins skaðlegt umhverfinu
heldur líka efnahagslífinu. Ástæðan sé sú að
markaðurinn virki ekki almennilega nema selj-
andi borgi allan kostnaðinn við að koma vöru
sinni á framfæri. Núverandi skipan mála geri
fyrirtækjum hagkvæmara að flytja vörur langar
vegalengdir því þau þurfi ekki að borga mark-
aðsverð fyrir flutningana. Þess vegna sé þessi
skipan þjóðhagslega óhagkvæm og umhverf-
inu hættuleg. I ofanálag hygli skipanin stórfyrir-
tækjum sem hafa ráð á stórfelldum flutningum
milli landa og leiði því til aukinnar samþjöpp-
unnar auðmagns.6
Þjóðverjarnir Hans-Peter Martin og Harald
Schumann gefa hnattvæðingunni á baukinn í
bókinni Hnattvæðingargildran (Die Globalisier-
ungsfálle). Þeir segja hnattvæðinguna leiða til
þess að starfsfólk eigi allt undir fjölþjóðafyrir-
tækjunum. Séu starfsmenn með múður hóti
fyrirtækin einfaldlega að flytja starfsemi sína
annað. Þannig hafi þýska fyrirtækinu Viessman