Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Side 91

Bókmenntir
Hann virðist hafa vaxið úr grasi með þá einkennilegu trú að tilfinningar hans
og skynjun væri skör hærra sett en annarra manna og það er þetta sem verður
vinnuspurning ævisögunnar: Hvað var það sem fékk Halldór Guðjónsson frá
Laxnesi til að halda að hann gæti brotist út úr sínu litla og frumstæða samfélagi
og sigrað heiminn með list sinni?
Það er náttúrlega endalaus gáta hvers vegna Halldór Laxness barðist við að
verða heimsfrægur rithöfundur alla sína ævi og tókst það. Það er Halldóri Guð-
mundssyni til mikils hróss í þessari bók að hann hallar sér hvergi að ódýrum
lausnum en leggur okkur víða upp í hendurnar miklar upplýsingar til þess að
íhuga einmitt þetta: Hvar skilur milli feigs og ófeigs á leiðinni til heimsfrægðar?
Sá trúaði og róttæki
Annar meginþáttur þessarar ævisögu finnst mér liggja í trú og róttækni Hall-
dórs Laxness. Hann varð kaþólskari en páfinn uns hann hætti því og varð
róttækari en Lenín. Svo skrifaði hann um villuráf kommúnista og varð taóisti
í góðum og kurteisum selskap hægri manna. Hann virðist hafa nærst á því
að tileinka sér stefnur og hætti tuttugustu aldar manna og hafna þeim síðan
aftur. Fræg urðu tilsvör hans þegar hann var spurður að því hvort hann hefði
svikið æskuhugsjónir sínir og hann kvaðst vona það og ekki vilja ganga „með
steinbarn í maganum.“ Væntanlega er jákvætt og eðlilegt að skilja þennan feril
sem sannleiksleit. Þegar stefnan eða trúin er orðin að steinbarni er varla von á
að nokkuð fæðist lengur og þá er að leita að nýjum innblæstri. í túlkun hægri
manna varð þetta þannig að hægri stefnan á efri árum Halldórs hefði verið sá
endanlegi sannleikur sem hann fann og þeir hafa spurt undrandi hvers vegna
hann hafi ekki séð þetta strax en það er að sjálfsögðu ónýt spurning. Sé sterk
þrá hins unga Laxness skilin sem hvatinn að trú hans og róttækni, hvort sem
hún er kölluð leit að sannleika eða „vilji til valda“ að hætti Nietzche, þá fellur
það prýðilega saman. Hann leitar einfaldlega í þá sem gera mest úr sínum sann-
leika á hverjum tíma og þetta er ekki fullyrðing frá ævisagnaritaranum heldur
túlkun á þessari ævisögu.
Eins og Halldór Guðmundsson leiðir rök að missti Laxness trúna á guð
og félagslegar umbætur og endaði á taóisma sem þó stóð ekki í vegi fyrir því
að hann berðist fyrir ritverkum sínum og reyndi að koma þeim áfram eins
og til dæmis sést á því hve mikið hann lagði á sig til þess að koma leikritum
sínum á svið á sjöunda áratugnum. Sá kafli er um margt dapurlegasti hluti
ævisögunnar. Það er ekki skemmtileg lesning að fylgja útgáfusamningasögu
og þýðendaraunum Halldórs eftir Nóbelsverðlaunin þó að hvort tveggja sé for-
senda frægðar hans. Það er heldur ekki skemmtilegt að lesa um þær byrðar sem
hann lagði á Auði, konu sína, sem er aðdáunarverð hetja í þessari sögu. I því
sem að henni snýr stillir Halldór Guðmundsson sig um siðferðispredikanir en
upplýsingar hans gera lesanda kleift að draga ályktanir um það á hve traustum
öxlum mikilmenni þarf að standa til að sjást úr öllum áttum.
Hvort brást Halldór trúnni og vinstri stefnunni eða þær honum? Það skipt-
TMM 2005 • 3
89