Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 101

Bókmenntir
bókinni heldur forseti íslands ræðu erlendis um bisnessmennina í föruneyti
sínu með vísunum til víkingaaldar, 1. kafli kallast „Ný víkingaöld“ og aðal-
löggan heitir Víkingur, svo nokkur dæmi séu nefnd. Þess er gætt rækilega að
hugmyndin fari ekki fram hjá lesendum, þeir eru t.d. mataðir vandlega á henni
þegar lögreglufulltrúinn Randver ákveður að yfirgefa „hina kátu víkinga um
stund og hringja í Víking“, og svo alveg öruggt sé að orðaleikurinn fari ekki
fram hjá fólki er því bætt við að honum finnist þetta „skondin tilhugsun“ (15).
Lesendum er ekki alltaf treyst til að draga ályktanir í þessari bók og textinn
líður nokkuð fyrir ofútskýringar af þessu tagi, stórar sem smáar. Sama má
segja um fræðslukafla sem fléttast ekki alltaf vel saman við frásögnina, sem
dæmi má nefna fræðslu um fingrafararannsóknir (277-278), og samtal um
psýkópata (19-21) sem á greinilega að skírskota til allra sviða bókarinnar. Köfl-
unum fylgir eiginlega ósýnilegt skilti: „Varúð - mikilvæg uppfræðsla.“
í bókinni eru ýmsar skondnar senur, t.d. er vandræðagangurinn í mörgum
persónum oft spaugilegur, en heildaruppbyggingin er laus í reipunum án þess
að með því sé sjáanlegur tilgangur. Framan af er þjóðfélagslega skáldsagan ráð-
andi og farið er um víðan völl til að draga upp hliðstæður og andstæður milli
smákrimma og stórlaxa. I seinni hlutanum er skipt yfir í glæpasöguna þar sem
rannsókn lögreglunnar hefur mikið vægi og undir lokin kemur sena af ætt has-
arbíómynda eins og þruma úr heiðskíru lofti. Þetta kemur út eins og erfitt hafi
reynst að ákveða hvernig bók ætti að skrifa. Heildarmyndin er ófullnægjandi
auk þess sem lausn morðgátunnar er ekki í miklum tengslum við það sem á
undan er komið.
Auðvitað er hægt að skrifa góða krimma þar sem viðmiðum um hnitmiðaða
og snyrtilega uppbyggingu er gefið langt nef. En ef ætlunin er að hunsa slík
viðmið þarf viðkomandi bók helst að búa yfir nægum kostum til að vega upp
á móti. Þótt gaman megi hafa af ýmsum lýsingum á persónum og atburðum
í Dauðans óvissa tíma dugar það ekki til. Ekki bætir úr skák að talað mál í
bókinni er meingallað, m.a. er mikið um langar einræður. Óvíst er þó að betri
útkoma hefði fengist með því að brjóta einræðurnar meira upp því að sam-
tölin eru aldrei sérlega lipur. Þau virðast kannski eðlileg á pappírnum en um
leið og reynt er að láta þau passa upp í munninn á fólki og ímynda sér að fólk
heyrist segja setningarnar kviknar á viðvörunarljósunum. Tilraunir til að búa
til kæruleysislegt yfirbragð heppnast t.d. ekki vel. Sem dæmi má nefna setning-
una: „eins og tveir fucking Pallar aleinir í heimi lystisemda“ (173). Einstaka
enskusletta dugar ekki til að búa til talmál. Tungumál er ekki bara stök orð
heldur miklu fremur hvernig þeim er raðað saman.
Tilgangurinn með nákvæmum hliðstæðum sumra sögupersóna við kunna
menn í þjóðfélaginu er nokkur ráðgáta. Lykilsögur hafa löngum verið notaðar
til að koma á framfæri gagnrýni, en hvað er gagnrýnt hér? Þráinn Bertelsson
staðhæfði í viðtölum að bókin snerist ekki um persónurnar sem þekkja má sem
fyrirmyndir og sagði t.d. „Björgólfur [Guðmundsson] er ekki í minni bók“.8 í
öðru viðtali fullyrti hann: „persónur sögunnar eru mitt sköpunarverk" en í
sömu andrá sagðist hann telja sig hafa „fullt veiðileyfi á hina opinberu persónu
TMM 2005 • 3
99