Milli mála - 2018, Blaðsíða 109

MARION LERNER
Milli mála 10/2018 109
hinu íslenska. Það er þó ekki einungis frábrugðið heldur álitið vera
á hærra stigi. Dæmi þess kom þegar fram í tilvitnun hér að ofan,
þar sem Poestion dæmdi gæði íslenskra bókmennta á grundvelli
þeirra þýsku og útskýrði af hverju ekki væri sömu menningarlegu
ávaxta að vænta á Íslandi og í þýskumælandi löndum. Inn í þessa
andstöðu þýskumælandi wir/við-samfélagsins (þ. Wir-Gemeinschaft)
og íslensku þjóðarinnar, eða okkar og hinna, slæðast einkenni for-
ræðis- og yfirráðahyggju, sem gera þýðandanum ekki einungis
kleift að setja fram hlutlausar skýringar heldur einnig afdráttarlaust
og hlaðið gildismat, til dæmis:
9. Kaffi, brennivín og tóbak voru í þá daga helsta nautn fátæks Íslendings,
og ósjaldan sólundaði hann peningum sem hann hafði þénað með ærinni
fyrirhöfn eða fengið að gjöf í þessa hluti, í stað þess að sjá sér fyrir fatnaði
og öðrum nauðsynjum, sem sveitarfélagið þurfti svo að útvega honum […].
10. Það er athyglisvert, að Íslendingar sem annars eru svo náttúrlegir og
einfaldir og hafa tekið upp hlutfallslega fá útlend orð í mál sitt, hafa upp á
síðkastið tekið upp útlenskt titlatog sem lætur skringilega í eyrum okkar
[…].68
Þegar meðaumkunarorðin og hið skilyrta lof sem kemur fram í
inngangstextunum eru tekin með í reikninginn kemur í ljós skýr
mynd af ójöfnuði. Meðlimur stærra, betur megandi og valdameira
mið-evrópsks samfélags horfir af velvilja, en þó frá sjónarhóli
þess sem er í mikilli yfirburðastöðu, á meðlimi annars samfélags,
sem í þessari framsetningu eru síður þróaðir, einfaldir, saklausir,
frumstæðir og forpokaðir. Þessa afstöðu má túlka sem ákveðið
form Austurlandahyggju eða óríentalisma innan Evrópu69, sem
var útbreidd í ferðalýsingum og þjóðfræðilegum ritum um Ísland
og önnur jaðarsvæði og teygir anga sína fram í ferðaþjónustu
68 „9. Kaffee, Branntwein und Tabak erschienen dem armen Isländer damals als höchster Genuß, und
nicht selten vergeudete er mühsam erworbenes oder geschenktes Geld auf diese Dinge, statt für
Kleidung und sonstige unentbehrliche Gegenstände zu sorgen, die dann von der Gemeinde
beschafft werden mußten […].
10. Es ist interessant, daß die Isländer, welche sonst so natürlich und einfach sind und in ihre
Sprache verhältnismäßig wenig fremde Wörter aufgenommen haben, doch bis auf die letzte Zeit
einige, für uns komisch klingende, ausländische Titulaturen gebrauchen […].“ – Jüngling und
Mädchen, 1900, aftanmálsgreinar 9 og 10, bls. 189.
69 Edward Said, Orientalism, New York: Vintage, 1978.