Milli mála - 2018, Blaðsíða 153

MILLI MÁLA
Milli mála 10/2018 153
Áslaug Agnarsdóttir
Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn
Um Varlam Shalamov
Varlam Tíkhonovítsj Shalamov fæddist 18. júní 1907 í bænum Vologda í Vologda-héraði. Hann sat lengi í fangabúðum
Stalíns í Síberíu og er þekktastur fyrir fjölmargar smásögur sem
lýsa lífinu þar og birtust undir heitinu Kolymskíje rasskazy (Sögur
frá Kolyma).
Shalamov ólst upp á menningarheimili. Faðir hans var prestur í
grísk-kaþólsku kirkjunni og móðir hans var kennari. Faðirinn hafði
orð á sér fyrir að vera frjálslyndur en þótti strangur heima fyrir. Eftir
hefðbundna skólagöngu í heimabæ sínum fór Shalamov til Moskvu
árið 1924 þar sem hann fékk vinnu á sútunarverkstæði. Tveimur
árum síðar fékk hann inngöngu í lagadeild Ríkisháskóla Moskvu
og fljótlega gekk hann til liðs við unga trotskíista. Hann var hand-
tekinn strax á öðru skólaári sínu þegar hann var staðinn að því að
prenta ólöglegt dreifibréf1 og sakaður um andbyltingarstarfsemi.
Dómurinn hljóðaði upp á þriggja ára betrunarvinnu. Árið 1932 var
Shalamov kominn til Moskvu aftur og starfaði þá sem blaðamaður
um árabil. Á þessum árum byrjaði hann að semja bæði smásögur
og ljóð þótt hann hafi ekki enn verið farinn að skrifa um vistina í
fangabúðunum. Árið 1937, þegar hreinsanir Stalíns voru í hámarki,
var hann handtekinn á ný og aftur sakaður um andbyltingarstarf-
semi. Nú hlaut hann fimm ára dóm en átti raunar eftir að dvelja í
fangabúðum í sautján ár samtals, því 1943 var hann ákærður enn á
ný, m.a. fyrir að hafa tjáð sig lofsamlega um Nóbelsverðlaunahafann
Ívan Búnín, en Búnín dvaldi þá í útlegð í París. Árið 1951 var
1 Bréf Leníns til þingsins dagsett 25. desember 1922 þar sem hann gagnrýnir Stalín en hampar
Trotskí. Í byrjun janúar lagði Lenín svo til að Stalín yrði settur af sem aðalritari flokksins þar sem
hann væri of ruddalegur og valdasjúkur.