Milli mála - 2018, Blaðsíða 136

UM ALEXSANDER PÚSHKÍN (1799–1837) OG „STÖÐVARÐSTJÓRANN“ (1830)
136 Milli mála 10/2018
Eftir því sem Púshkín náði meiri þroska sem ljóðskáld varð
prósinn, þróun hans og möguleikar, honum æ hugleiknari. Af sögum
hans er „Spaðadrottningin“1 (1833) líklega þekktust en sögurnar
fimm í smásagnasafninu Sögur Belkíns hafa einnig notið mikilla vin-
sælda. „Stöðvarstjórinn“ (rússn. „Станционный смотритель“),
sem nú birtist í fyrsta sinn á íslensku, er ein þessara sagna sem
skáldið skrifaði haustið 1830 í Boldino og gaf út sama ár.2
Sagan gerist fyrir tíma lestarferða og því ferðast menn á hest-
vögnum. Net póststöðva var um landið og þar réðu ríkjum embættis-
menn af stétt stöðvarstjóra. Hlutverk þeirra var m.a. að taka við
þreyttum ferðalöngum og setja hesta þeirra á hús og fóður í skiptum
fyrir óþreytta hesta. Staða og embætti þeirra sem á ferð voru sagði til
um hve marga hesta þeir áttu að fá á hverri stöð. Allt var þetta skráð
í sérstaka ferðapappíra og ferðabók sem hver og einn hafði meðferðis.
Líkt og fram kemur í sögunni gat gengið á ýmsu, veðrið var oft
vont og vegirnir enn verri, þjónustan misgóð og ekki alltaf öruggt
að ferðalangar gætu gengið að óþreyttum hestum. Stöðvarstjórarnir
máttu oft þola skammir og ruddaskap um leið og þeir reyndu að
halda í þau völd sem þeir þó höfðu.
Stöðvarstjórarnir sátu í 14. og neðsta þrepi svokallaðs
Virðingarstiga, sem var embættismannakerfi sem Pétur I. kom á fót
árið 1720. Þetta kerfi, með tilheyrandi titlatogi, ósanngirni, smjaðri,
mikilmennskutilburðum og undirlægjuhætti, átti eftir að verða
frjór jarðvegur fyrir rithöfunda í Rússlandi. Um leið og Púshkín
snýr hér með óvæntum hætti út úr þemanu um fátæku stúlkuna,
sem dregin er á tálar af háttsettu glæsimenni og skilin eftir svikin
og niðurlægð, leiðir hann fram nýja hetju í líki Samsons Vírín –
afurð Virðingarstigans – sem átti eftir að geta af sér heimsþekkta
eftirmenn. Þar má helsta nefna Akakí Akakíjevíts, aðalpersónu
Níkolajs Gogol í „Kápunni“ (1841), og Makar Devúshkín, sögu-
hetju Dostojevskís í skáldsögunni Fátækt fólk (1846). Allar þessar
1 „Spaðadrottningin“ hefur oftar en einu sinni verið prentuð á íslensku. Úr frummálinu var sagan
ekki þýdd fyrr en 2017 og birtist þá ásamt fleiri þýðingum Áslaugar Agnarsdóttur úr rússnesku í
bókinni Sögur frá Rússlandi, sem Ugla gaf út árið 2017.
2 Um þýðingasögu sagnanna í safninu Sögur Belkíns, og um safnið sjálft, má lesa í: Rebekka
Þráinsdóttir: „Um Alexander Púshkín og Sögur Belkíns“, Milli mála 6/2014, bls. 135–140. Í sama
hefti birtust í fyrsta sinn þýðingar á tveimur sagnanna úr frummálinu; „Skotið“ og
„Líkkistusmiðurinn“.