Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1937, Page 161

159
um, deyi smám saman, en hinir, sem viönámsþrótt hafa, lifi. En
eftirtektarvert er það, að þegar dánartalan var fallin niður í 8—10,
miðað við 10 þús. íbúa, virtist hún allt í einu stöðvast og falla ekki
úr því („krítiskt berklamark“ Geissler, Flatzeelc). Og ef betur var
aðgætt kom í ljós, að einmitt þessi sama dánartala berklasjúklinga
virtist vera meðal þeirra, er við sæmileg efni búa og' góð lífsskilyrði.
Meðal fátæklinga var hún allt af hærri, unz sömu aðstæðum var
náð. Þá féll hún niður í 8—10 og virtist standa þar í stað.
Berldaveikin virðist því hafa tvær rætur (Flatzeck): Aðra er breyt-
ist með batnandi hag og aukinni menningu (hin ,,sociala“ rót) og
hina, sem virðist hafa slíkt að engu (hin „infektiösa“ rót). En á hana
má einnig' hafa áhrif, og' eru dæmin ljósust þaðan, er mikið hefir
verið unnið að berklavörnum og' hóp- og heildarrannsóknir teknar
upp. Þar er dánartala hinna berklaveiku fallin langt niður fyrir hið
„kritiska berklamark" (Danmörk 1935: 5,2; Holland 1935: 5,3: ýmis
héruð Þýzkalands og Danmerkur jafnvel 3,2). í þessum löndum er
eigi lengur um berklaveikisfaraldur (epidemi) að ræða heldur land-
lægan sjúkdóm (endemi), sem virkar berklavarnir með hóp- og
heildarskoðunum ættu að geta þurrkað út á nægilega löngum tíma.
Hér á landi má telja, að berklavarnarstarfsemi hefjist með berkla-
varnarlögunum 1903. Stofnun Heilsuhælisfélagsins 1906 má og telja
þýðingarmikinn þátt í baráttunni, en eins og kunnugt er, hafði það
íélag það aðalmarkmið að koma á fót heilsuhæli fyrir berklasjúklinga.
Árangur starfseminnar var bygging heilsuhælisins á Vífilsstöðum,
sem tók til starfa seint á árinu 1910. Árið 1919 kom Hjúkrunarfé-
lagið Líkn á fót i Reykjavík hjálparstöð fyrir berklasjúklinga, og
mun nánar vikið að starfsemi þeirri síðar. Stærsta sporið er j)ó án
efa stigið með berklavarnarlögunum 1921. Eru þau lög ríkinu, en þó
einkum milliþinganefnd þeirri, er að þeim stóð, til mikils sóma. í
nefndaráliti því, er kom vit árið 1921, gerir nefndin ráð fyrir víðtækri
berklavarnarstarfsemi, sem auk þess, er getur í sjálfu frv. til berkla-
varnarlaganna, skyldi vera fólgin í stofnun hrákarannsóknarstöðva,
sjúkrahússdéilda fyrir berklaveika, barnaheimila, aukinni fræðslu
um berklaveiki o. fl. Enn fremur er þar bent á, hve mikla þýðingu
stofnun berklavarnarfélags, bygging bústaða fyrir berklaveika og
skyldutrygging gegn berklaveild geti haft.
Aðalfrumvarpsuppkast nefndarinnar var samþykkt að kalla óbreytt
af alþingi sama ár. Og j)ar með eru berldavarnarlögin til orðin. Breyt-
ingar þær, er á þeiin hafa verið gerðar fram til þessa, snerta eingöngu
hin fjárhagslegu atriði — styrk ríkisins til berklasjúklinga — og
hefir allmikið verið þráttað um það mál af stjórnmálamönnunum.
Aðrar tillögur nefndarinnar náðu fæstar fram að ganga, en á því leik-
ur enginn vafi, að ef þær hefðu allar verið framkvæmdar þegar í stað,
árið 1921, þá hefði berklaveikin aldrei gripið svo mjög um sig, sem
síðar varð raun á.
Hjálparstöð Líknar fyrir berklasjúklinga tók til starfa í Reykjavík
árið 1919 og hefir starfað þar síðan. Er stöðin að vísu einkafyrirtæki,