Þjóðmál - 01.09.2015, Qupperneq 69

ÞJÓÐMÁL hausthefti 2015 67
sig inn í hinar óþarfa fjárfestingar síðar meir.
Bóla verður til sem springur þegar innistæðan
fyrir henni reynist engin vera.
Markmið Seðlabanka Íslands er að helminga
kaupmátt íslenskra króna í umferð á um einnar
kynslóðar fresti, eða með orðum bankans:
„Meginmarkmið Seðlabanka Íslands er að
halda verðlagi stöðugu og að jafnaði sem
næst verðbólgumarkmiðinu sem er 2½%.“[4]
Þetta er stefna sem byggist á a.m.k. 100 ára
gömlum hagfræðilegum misskilningi um að
lág en stöðug verðbólga sé nauðsynleg til
að framleiða hagnað og knýja þannig áfram
stækkandi hagkerfi. Með því að svipta aldraða
ævisparnaði sínum í hæfilegum skömmtum og
halda launafólki í eilífu launataxtakapphlaupi
við kaupmátt peninganna eru gölluð vísindi
að leggja grunninn að skammtímahugsun,
hvetja til eyðslu, draga úr sparnaði og setja
alla viðskiptaútreikninga í eilíft uppnám (eða
það sem heitir að leiðrétta fyrir síbreytilegri
verðbólgu).
Andstæða verðbólgunnar, verðhjöðnun
(almennt lækkandi verðlag), er reglulega rædd
eins og einhvers konar ógn sem vofir yfir
hagkerfinu ef ekkert er aðhafst. Þó gerist ekki
annað í umhverfi verðhjöðnunar en að kaup-
máttur almennings eykst, gjarnan vegna
aukinnar framleiðni, á meðan framleiðend-
ur halda áfram að keppast um neytendur.
Ef tölvur eða bílar lækka um 5% í verði, t.d.
vegna harðnandi samkeppni framleiðenda
og aukinnar framleiðslu, en annað verðlag
stendur í stað birtast rauðar tölur verðhjöðn-
unar á Excel-skjölum seðlabankamanna og þeir
blása til nýrrar peningaprentunar. Verðhjöðnun
er samt eðlilegt ástand í umhverfi þar sem
peningamagn helst nokkuð stöðugt á meðan
tækniframfarir og fjárfesting eykur skilvirkni og
framleiðslu. Að seðlabankamenn óttist hana
er til merkis um að höfuð þeirra séu komin of
nálægt tölvuskjánum og of fjarri raunveru-
leikanum. Um meintar ógnir verðhjöðnunar
og um verðbólgu sem stjórntæki yfirvalda má
fræðast miklu meira um í litlu kveri sem hér er
með er bent á.[5]
Ríkisvaldið hvikar samt ekki frá stefnu sinni.
Áratugum saman hefur því verið haldið fram að
ríkisvaldið eitt geti staðið að útgáfu peninga og
er þá eins og sögu slíkrar útgáfu sé skipulega
sópað undir teppið.
Á Íslandi eru skuldir hins opinbera e.t.v. ekki
fjármagnaðar beint með peningaprentun (með
því að prenta peninga beinlínis til að borga af
ríkisskuldabréfum) en peningaprentunarvaldið
er samt nýtt í ýmsum tilgangi. Löng hefð er t.d.
fyrir því að „fella gengið“ til að halda útflutnings-
fyrirtækjum á floti en á kostnað launþega,
sparifjáreigenda og innflutningsaðila. Í kjölfar
bankahrunsins haustið 2008 varð íslenskt
vinnuafl ódýrt á alþjóðlegan mælikvarða þegar
krónan tók dýfu á meðan launataxtar stóðu
í stað. Sparnaður margra varð sömuleiðis að
engu á meðan skuldirnar ruku upp, en stór
fyrirtæki með pólitísk tengsl rökuðu inn seðlum
í erlendri mynt og borguðu laun í verðlitlum
krónum.
En er þá ekkert til í því að hin opinbera
peningaútgáfa og „[v]el mótuð peningastefna“
geti „stuðlað að aukinni hagsæld í landinu með
því að tryggja stöðugt verðlag“ og á þann hátt
„dregið úr efnahagssveiflum“?[4] Nei, í raun
ekki. Ekki þarf hið opinbera að framleiða skó
til að fólk labbi ekki berfætt eða ráði ekki við
verðsveiflur af nýjum skófatnaði, t.d. í kjölfar
innflutnings á þrjátíu gámum af skóm. Ekki þarf
ríkisvaldið að flytja inn tannbursta til að tennur
landsmanna haldist hreinar. Framleiðsla pen-
inga er sérstök að því leyti að allir nota peninga
en að öðru leyti ekki.
Framboð og eftirspurn eftir peningum, þ.e.
framleiðsla og notkun þeirra, fylgir lögmálum
sem hagfræðin hefur lýst fyrir löngu líkt og hún
hefur fyrir hvern annan varning og þjónustu.
Hins vegar nær ríkisvaldið góðu kverkataki á
Þetta er stefna sem byggist á a.m.k. 100
ára gömlum hagfræðilegum misskiln-
ingi um að lág en stöðug verðbólga sé
nauðsynleg til að framleiða hagnað og
knýja þannig áfram stækkandi hagkerfi.
Með því að svipta aldraða ævisparnaði
sínum í hæfilegum skömmtum og halda
launafólki í eilífu launataxtakapphlaupi
við kaupmátt peninganna eru gölluð
vísindi að leggja grunninn að skamm-
tímahugsun, hvetja til eyðslu, draga úr
sparnaði og setja alla viðskiptaútreikn-
inga í eilíft uppnám (eða það sem heitir
að leiðrétta fyrir síbreytilegri verðbólgu).