Þjóðmál - 01.06.2020, Blaðsíða 82

80 ÞJÓÐMÁL Sumar 2020
Jóhann J. Ólafsson
Fullveldi gegn mannréttindum
1. desember 2018 héldum við upp á 100 ára
afmæli fullveldis íslensku þjóðarinnar og
buðum Margréti II. Danadrottningu í heim-
sókn af því tilefni. Þegar talað er um fullveldi
er oftast átt við fullveldi ríkis sem ræður sjálft
yfir eigin málum.
Fullveldi Íslendinga var undir yfirráðum
Norð manna og Dana í 656 ár, 1262–1918. Á
19. öld hófst sjálfstæðisbarátta okkar, sem
vildum breyta þessu ástandi og vinna full-
veldi þjóðarinnar úr höndum Dana.
Fullveldi ríkis skiptist í tvennt. Ytra fullveldi
fjallar um rétt ríkisins til að koma fram gagn-
vart öðrum fullvalda ríkjum. Innra fullveldi
lýtur að því að ráða yfir eigin borgurum
og setja þeim takmörk með lögum og
reglum. Fullvalda ríki hefur forræði yfir eigin
landsmönnum og eignum þeirra. En er þetta
vald takmarkalaust? Það var svo lengst af,
sérstaklega í einvaldsríkjum.
Fyrst eftir sjálfstæðisbaráttu og byltingu
Bandaríkjamanna og Frakka á ofanverðri 18.
öld töldu menn að lýðræði og kosningar til
fulltrúaþings kæmu í veg fyrir misnotkun
fullveldis ríkisins gegn eigin landsmönnum.
Brátt sáu menn þó að lýðræðislega kosnir
fulltrúar gátu misnotað meirihlutavald sitt
til að kúga samborgara sína á margan hátt.
Vegna þessa sömdu Bandaríkjamenn viðbót
við stjórnarskrá sína, „Bill of Rights“, mann-
réttindi, sem áttu að vernda einstaklinga
gegn misnotkun valdhafanna. Mannréttindin
eru fullveldi einstaklingsins gegn fullveldi
ríkisins. Fullveldi ríkisins nær ekki lengra
en að mörkum fullveldis einstaklinganna,
mannréttindum þeirra, sem eru ósnertanleg
samkvæmt orðanna hljóðan.
Félagsleg réttindi
Fullveldi einstaklinganna, mannréttindin,
komu til Íslands á undan fullveldi ríkisins.
Baráttumenn fyrir sjálfstæði Íslands höfðu
lítinn áhuga á mannréttindum. Hugur þeirra
snerist allur um fullveldi þjóðarinnar,
endur reisn og stofnun íslensks ríkis. Yfirráð
íslenskrar valdastéttar yfir samborgurum
sínum, öðrum Íslendingum, í stað Dana.
Fullveldi landsins kom fyrst árið 1918. Menn
gefa því lítinn gaum að mannréttindin,
fullveldi einstaklinganna gegn ríkisvaldinu,
hlotnaðist Íslendingum 1874, eða 44 árum
fyrr en fullveldi ríkis þeirra.
Það er eins og fólk hafi hvorki tekið eftir þessu
né hugsað út í það. Á þessum tíma taldi
almenningur mannréttindi ekki skipta miklu
máli. Flestir voru bláfátækir og höfðu mjög lítil
tök á að berjast fyrir eða standa á réttindum
sínum, jafnvel þó að þau væru komin í
stjórnar skrá landsins. Menn höfðu lítinn
skilning á þessum réttindum og gildi þeirra.
Það notfærði yfirstéttin sér.
Lögfræði