Þjóðmál - 01.06.2020, Side 83

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 81
Manni dettur jafnvel í hug að allt of margir
ráðamenn hafi verið að berjast fyrir eigin
völdum í baráttunni, sem á yfirborðinu var
fyrir fullveldi íslenska ríkisins. Mannréttindin
voru að miklu leyti sniðgengin nema helst í
réttarfari gegn brotamönnum. Mann réttindin
voru þverbrotin. Má þar sérstaklega nefna
vistarbandið, lög um húsaga og lausa-
mennsku. Sjaldan eða aldrei var því haldið
fram í dómsmálum að lög brytu í bága við
mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar.
Fyrst árið 1943 voru lög dæmd brjóta gegn
stjórnar skránni, í svokölluðu Hrafnkötlumáli.
Þá hafði stjórnarskrá Íslands og prentfrelsi
gilt hér á landi í 69 ár.
Mannréttindin 1874 voru svokölluð fyrsta
kynslóð mannréttinda, (neikvæð) borgaraleg
réttindi, sem voru aðallega sett til að vernda
einstaklingana gegn ríkisvaldinu. Þau eru enn
í fullu gildi. Vellíðan fólks þótti ekki vaxa nógu
hratt og var fátækt og ójöfnuði kennt um. Til
varð svokölluð önnur kynslóð mannréttinda,
(jákvæð) félagsleg réttindi. Þessi félagslegu
réttindi voru oft takmörkuð við borgara
viðkomandi ríkis og fjárlög þess. Félagsleg
réttindi eru háð ýmsum skilyrðum og takmarka
þá ábyrgð sem menn fá að hafa á sjálfum
sér. Kostnaðurinn við félagsleg réttindi hefur
orðið sífellt stærri hluti fjárlaga ríkisins og
erfiðara er að láta þessi mál ganga upp.
Spurningin er hvort ekki sé ráðlegt að auka
eignir og efnahag hins fátækari hluta lands-
manna svo að fleiri geti borið meiri ábyrgð.
Eftirsóknarvert er að þurfa ekki að vera háður
félagslegum réttindum meira en nauðsyn
krefur og fá að bera viðbótarábyrgð á sjálfum
sér. Ábyrgðin gerir yður frjálsa.
Ofurvald heildarhagsmunanna
Múrsteinar eru til að byggja hús. Stórhýsi.
Þegar menn horfa á glæsilega byggingu er
það heildarmyndin sem skiptir máli. Þótt
múrsteinninn geri glæsihýsið mögulegt,
sine qua non, gleyma menn honum.
Menn líkja oft þjóðfélaginu við múrsteinshús,
þar sem maðurinn er múrsteinninn. Eins og
með múrsteinshúsið eru menn oft uppteknir
af heildarmyndinni, þjóðfélaginu sjálfu, en
gleyma manninum. Minni hagsmunir víkja
fyrir meiri, segja menn. Þetta er ekki sam-
bærilegt. Maðurinn í þjóðfélaginu er ekki
múrsteinn heldur stóra myndin. Þjóðfélagið
er gert fyrir manninn, ólíkt múrsteininum,
sem er gerður fyrir húsið. Eftir því sem
maðurinn er betri verður þjóðfélagið betra.
Höfundur er lögfræðingur.