Þjóðmál - 01.06.2020, Blaðsíða 29

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 27
lýsinga og áhrif þeirra og rétt þótti að Ísland
tæki þátt í Evrópusamstarfi þar að lútandi.
Niðurstöður þeirra kannana sem Þjóðar-
öryggisráð lítur til koma ekki á óvart.2
Almenningur verður að jafnaði heilmikið
var við óáre iðanlegar upplýsingar en flestir
treysta best opinberum upplýsinga veitum
stjórnvalda og meginstraums-fjölmiðlum.
Miðað við metáhorf Íslendinga á blaðamanna-
fundi Almannavarna og tíðar deilingar hinnar
opinberu Covid-19 síðu á samfélagsmiðlum
kæmi verulega á óvart ef niðurstaðan á
Íslandi yrði sú að áhrif falsfrétta væru stórt
vandamál.
Vafasamar hugmyndir um falsfréttir
Vísindarannsóknir þarfnast ekki réttlætingar.
Sjálfsagt er að menn rannsaki hvað eina sem
vekur áhuga, hvort sem niðurstöður eru
fyrirsjáanlegar eður ei. En þegar rannsóknir
eru unnar undir merkjum þjóðaröryggis er
ástæða til að spyrja um tilefni, tilgang og
hver skuli meta hvað teljist til upplýsinga-
óreiðu og hvað ekki.
Stundum er það augljóst. Það er óumdeilt
meðal vísindamanna að klórdrykkja er
lífshættuleg og því er einfalt að koma réttum
upplýsingum áleiðis. En þegar kórónuveiran
er annars vegar er býsna margt sem sér-
fræðingar eru ekki einhuga um og stundum
eru óskýr mörk milli upplýsinga sem byggja á
sérfræðiþekkingu og pólitískra skoðana.
Vinnuhópur Þjóðaröryggisráðs hafði enn ekki
verið kynntur opinberlega þegar áleitnar
spurningar um mat yfirvalda og eftirlits-
stofnana á falsfréttum tóku að vakna.
Þann 9. apríl birti Ríkisútvarpið viðtal við
Elfu Ýr Gylfadóttur, framkvæmdastjóra
fjölmiðlanefndar, þar sem hún talaði um
þrenns konar birtingarmyndir falsfrétta. Hún
nefndi það augljósa – samsæriskenningar og
óvísindaleg heilsuráð – en einnig talaði hún
um:
dæmigerðar falsfréttir sem hafi það að
markmiði að sá fræum [svo] efans og ýta
undir tortryggni bæði gagnvart stjórn-
völdum einstakra ríkja, gagnvart
heilbrigðis yfirvöldum og til að grafa undan
Evrópu sambandinu með fullyrðingum um
að samvinna Evrópuríkja sé ekki að virka,
þau standi ekki saman.
Hér er eftirlitsaðili með fjölmiðlum að lýsa því
yfir opinberlega að gagnrýni á Evrópu-
samstarfið sé „falsfrétt“. Væntanlega af því
tagi sem þarf að sporna gegn og kortleggja.
Hún skýrir þetta nánar með því að mikið hafi
verið gert úr fréttum um að kínversk og
rússnesk stjórnvöld hafi útvegað Evrópuríkjum,
þ. á m. Ítalíu, lækningatæki og heilbrigðis-
starfsfólk.
Fréttir af skorti á samstöðu Evrópuríkja voru
ekki meira fals en svo að Evrópusambandið
bað Ítali innilega afsökunar á seinum við-
brögðum.3 Það er líka staðreynd að Rússland
og Kína komu Evrópuríkjum til hjálpar. Fáum
dögum eftir að viðtalið var birt sóttu Íslend-
ingar t.d. 16 tonn af lækningabúnaði til Kína.4
Elfa Ýr er ekki aðeins formaður eftirlits-
nefndar með fjölmiðlum. Hún á einnig sæti
í vinnuhópi Þjóðaröryggisráðs. Það er full
ástæða til að vera vakandi fyrir frelsi fjölmiðla
þegar fólk með þessa afstöðu til sannleikans
fer með fjölmiðlaeftirlit og kortlagningu
upplýsinga.
...þegar rannsóknir eru unnar undir merkjum þjóðaröryggis er ástæða til að spyrja
um tilefni, tilgang og hver skuli meta hvað teljist til upplýsinga óreiðu og hvað ekki.