Þjóðmál - 01.06.2020, Blaðsíða 31

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 29
Það er annar stór galli á þessum spurninga-
leik. Ein spurninganna er bæði með
ótrúverðugri fyrirsögn og upphrópunarmerki
– einkenni sem upplýstir lesendur staldra
við. En þau einkenni eru ekki gefin upp
í svarmöguleikum heldur er merkið sem
lesandinn á hér að höggva eftir nafn frétta-
veitu sem hann kannist ekki við. Þar með
hlýtur leikmaður sem fer að þessum ráðum
að hafna miðlum sem sinna sérsviðum sem
hann er ekki heima í. Ég efast t.d. um að þorri
þjóðarinnar hafi heyrt um ritrýnda læknis-
fræðiritið The Lancet áður en faraldurinn
brast á. Að auki er eðlileg gagnályktun að
útbreiddir miðlar séu þar með traustir. Varla
er þó til sá meginstraumsmiðill sem aldrei
birtir fréttir sem byggja á misskilningi,
takmörkuðum upplýsingum eða einhliða
mati á flóknum eða umdeildum málum.
Augljóslega verður að skoða önnur einkenni
á frétt en miðilinn sem birtir hana til að meta
trúverðugleika hennar.
Þótt barnalegur spurningaleikur sé ólíklegur
til að hafa veruleg áhrif er það ábyrgðarhluti
af hálfu opinberra eftirlitsaðila sem ætla að
kenna fólki að meta áreiðanleika fjölmiðla að
vanda ekki betur til verka. Þetta er því miður
ekki í eina skiptið sem yfirvöld hafa boðað þá
hugmynd að sniðganga skuli aðra fjölmiðla
en meginstraumsmiðla og vefi á vegum
stjórnvalda.
Sóttvarnateymið varar við
ótilgreindum fjölmiðlum
Á upplýsingafundi Almannavarna þann
11. apríl lýsti Landlæknir yfir áhyggjum af
útbreiðslu falsfrétta. Hún kvaðst ánægð með
íslenska fjölmiðla en ráðlagði almenningi
jafnframt að „leita til fjölmiðla sem þegar
hafa sýnt í verki að þeir eru traustsins verðir“.8
Ekki sagði Landlæknir orð um það hvaða
miðlar hefðu sannað trúverðugleika sinn,
ekki heldur hvaða mælikvarða ætti að nota
til að meta það. Ekki blasir við hvaða tilgangi
hálfkveðnar vísur af þessu tagi eiga að
þjóna en athugasemdin vekur grun um að
Landlæknir hafi tiltekna miðla í huga.
Þetta var fyrsta merkið sem ég sá um tilburði
yfirvalda til að hafa áhrif á val almennings á
fjölmiðlum en ekki það síðasta. Á upplýsinga-
fundi þann 26. apríl tók Víðir Reynisson í
sama streng og ráðlagði lýðnum að:
Nota fréttir frá traustu fréttamiðlunum sem
eru ritstýrðir og sýna okkur rétta mynd af
hlutunum, nota það í umræðunni og ekki
eitthvað annað,9
Nei – þetta er ekki í lagi. Síðustu mánuði
hefur þríeykið Víðir Reynisson, Alma Möller
og Þórólfur Guðnason haft gífurleg völd,
bæði bein og óbein. Orðum Víðis var ekki
beint gegn tiltekinni frétt eða umfjöllun.
Ekki heldur gegn hræðsluáróðri, samsæris-
kenningum, fráleitum lækningaráðum eða
neinu öðru sem hönd er á festandi, heldur
gegn ótilgreindum fjölmiðlum.
Á Íslandi þrífst urmull vefmiðla sem höfða til
fólks með sérstök áhugasvið og hópa sem
aðhyllast tiltekna pólitík. Flestir þeirra ef
ekki allir hafa birt einhverja umfjöllun sem
tengist kórónufaraldrinum, enda setti hann
vikum saman mark á daglegt líf landans. Með
dylgjum um trausta og ótrausta miðla varpa
yfirvöld rýrð á alla miðla sem höfða sérstak-
lega til jaðarhópa. Um leið gefa þau til kynna
að fólk sem leitar fanga víðar en hjá stærstu
fjölmiðlum sé óskynsamt og ábyrgðarlaust.
Þótt stjórnvöld og nefndir á vegum þeirra
hafi ekki beint spjótum sínum að nafn-
greindum miðlum er þessi hugmynd fjand-
samleg því fjölmiðla- og upplýsingafrelsi sem
lýðræðið grundvallast á og gæti við ýmsar
aðstæður orðið því skaðleg.
Þremur mánuðum eftir að ljóst var að við stæðum frammi fyrir heimsfaraldri
veit ég ekki til þess að ein einasta falsfrétt hafi náð flugi á Íslandi.