Þjóðmál - 01.06.2020, Blaðsíða 71

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 69
Uppgjafarfrjálslyndi
Þeir sem aðhyllast frjálslyndisstefnu ættu með
réttu að standa gegn tilraunum hins póst-
móderníska vinstris til að snúa jafnréttinu
upp í andhverfu sína, grafa undan
einstaklings frelsinu og gera samfélagið að
tilraunastofu fyrir hugmyndafræði sína. En
þá virðist oft skorta sannfæringu til að verjast
vinstriróttækri gagnrýni á vestræna sið-
menningu og þjóðskipulag og kjósa þess í
stað að gefast upp og ljá slíkri orðræðu
trúverðugleika. Danski sagnfræðingurinn
David Gress hefur kallað þessa tilhneigingu
„uppgjafarfrjálslyndi“. Gress heldur því fram
að fyrirbærið megi að hluta til rekja til þess að
sú sjálfsmynd af Vesturlöndum sem byggt var
á eftir seinni heimsstyrjöld, og einskorðaðist
að mestu við lýðræði og kapítalisma, hefði í
eðli sínu verið ófullkomin; í henni hefði falist
málamiðlun sem byggði á lægsta mögulega
samnefnara milli frjálslyndisstefnu og hug-
myndafræði andfasismans. Þessi sjálfsmynd,
sem ætlað var að viðhalda einingu Vestur-
landa í kalda stríðinu, hefði orðið róttækri
gagnrýni vinstrisinnaðra áróðurstækna
7. áratugarins auðveld bráð.
Sú tilhneiging frjálslyndisstefnunnar að ein-
blína á markaðshagkerfið og aðskilja frelsið
frá því samhengi sem vestrænn menningar-
arfur býr því hefur því veikt hana. Þó að
mynd líkingin um „ósýnilegu höndina“ sé þek-
ktasta hugmynd hans lét einn mikil vægasti
hugsuður frjálslyndisstefnunnar, Adam
Smith, sig líka siðfræði miklu varða. Þannig
er kapítalismi mikilvægur hluti vestrænnar
siðfræði en hann felur ekki í sér siðfræði í
sjálfu sér – hann þarf að grundvallast á þeirri
siðfræði sem leiðir af þróun vestrænnar
siðmenningar undanfarin þrjú árþúsund. Að
kalda stríðinu loknu hefði því þurft að fara
fram ákveðið uppgjör við kommúnismann
ásamt endurnýjun á hugmyndafræðilegum
grundvelli frjálslyndisstefnunnar. Í stað þess
hefur hún, í sinni takmörkuðu útgáfu kalda-
stríðstímans, haldið áfram að haldast í hendur
við andfasismann á hugmyndafræðilegum
forsendum hins síðarnefnda.
Þegar allt kemur til alls virðist fall múrsins
ekki hafa haft neina sérstaka þýðingu á
Vestur löndum. Uppgjörið við kommúnismann
fór aldrei fram; og þeim sem hafna vestrænum
menningararfi og predika þess í stað alhyggju,
afstæði allra gilda og varanlega menningar-
byltingu vex ásmegin í krafti tómlætis þeirra
sem ættu að vita betur. Það aukna fylgi sem
sósíalískar hugmyndir virðast njóta í Banda-
ríkjunum er vísbending um frekari hnignun
í landi sem áður virtist ónæmt fyrir slíkum
hugmyndum. Kollektívismi og miðstýring
sækja hvarvetna í sig veðrið nema raunar í
þeim samfélögum sem kynntust þeim á eigin
skinni. Í því liggur meðal annars skilningsleysi
milli ríkja í austan- og vestanverðri Evrópu.
Lítið hefur því orðið úr þeim fyrirheitum sem
jóladagstónleikar Bernsteins gáfu, því þó að
efnisleg ummerki um múrinn kunni að mestu
leyti að vera horfin lifir hann áfram í ríkjandi
hugmyndum um markmið og leiðir í stjórn-
málum og réttmæta beitingu opinbers valds.
Meginmunurinn er sá að núna snýr hann
öfugt.
Höfundur er fyrrverandi
nemandi franska stjórnsýsluskólans.