Saga - 2015, Page 128

Nú til dags vill líklega enginn fræðimaður vera orðaður við bók-
festukenninguna gömlu, sem Gunnar gerir raunar ágæt skil í bók
sinni (bls. 144-148),7 svo fyrstu viðbrögð mín við þessari hugtaka -
smíð voru vandlæting. vissulega er þetta gömul umræða og skiljan-
legt að Gunnar kjósi að eyða ekki of miklu rými í þrætuepli sem
komin eru á fertugsaldurinn í kennslubók sem ætluð er háskólanem-
um á 21. öldinni. en umræðan er ekki aðeins gömul heldur sígild.
Um efni hennar er ennþá deilt og sennilegt að svo verði áfram.
Markmið mitt hér er hvorki að eiga orðaskipti við Gunnar eða Svein -
björn um heimildargildi Landnámabókar né að færa fram nokkra
eiginlega lausn á vandanum. Ég vil hins vegar árétta að sú aðferð að
nálgast heimildir út frá ritunartíma þeirra er ekki ein og sér gagn -
rýnisverð afstaða í miðaldarannsóknum. Nemandi sem les bók
Gunnars kynni að draga þá ályktun að sá sem geri slíkt sé of strang -
ur. Þó að orð Gunnars eigi einkum við um Sveinbjörn Rafns son
virðist hæglega mega túlka þau almennt. Það að hann velji af stöðu
Sveinbjarnar skammarheitið „nýbókfesta“ ýtir undir þann lesskiln -
ing að afstaða hans sé slæm og runnin undan gömlu bókfestunni.
enda virðist orðið „nýbókfesta“ kannski helst þannig til komið að
það litla sem aðferð Sveinbjarnar á sameiginlegt með bókfestukenn-
ingunni sé gert að höfuðatriði, sem sé það að hvorir tveggja eru
algjörlega upp á hið ritaða orð komnir og leyfa sér því ekki neitt kukl
við kenningar um munnlega geymd sagna. Slík afstaða þykir hin
mesta synd nú á dögum og fáir sem þyrðu að gangast við henni.
vissulega hefur Sveinbjörn á einum stað sagt að landnámstím-
inn „sem þannig var afmarkaður frá um 870 til 930, er skrifborðstil-
búningur sem gerður var að söguskoðun,“8 og sennilega ættu fæstir
hægt um vik að taka undir svo róttækt sjónarmið. Hér ræðst við -
horfið af spurningunni um uppruna textans, sem getur verið stórt
þrætuefni í sagnfræði en kemur kannski minna við sögu bók-
menntafræðilegra rannsókna sem vilja einblína á innihald textans.
Þannig ræðst gildi gagnrýni Gunnars af fræðilegu samhengi. Það
skiptir meira máli hver aðhyllist aðferðina en hver aðferðin er.
Reyndin er aftur sú að ekki þarf allt að vera á sömu bókina lært í
þessum efnum.
arngrímur vídalín126
7 Sjá einnig Jón Hnefil Aðalsteinsson, „Íslenski skólinn“, Skírnir 165 (vor 1991),
bls. 103–129.
8 Sveinbjörn Rafnsson, „Frá landnámstíma til nútíma,“ Skírnir 162 (haust 1988),
bls. 317–329, einkum bls. 319.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 126