Saga - 2015, Page 133

spá.18 elsta heildargerð völuspár, ef hægt er að fullyrða um hvað sé
heild og hvað sé stytt eða brotið, er varðveitt í konungsbók eddu -
kvæða sem talin er vera frá því um 1270 eða þar um bil. Ýmis erindi
völuspár, sem ekki eru fengin úr sömu gerð kvæðisins og birtist í
konungsbók, er að finna í handritum eddu Snorra Sturlusonar, sem
elst eru frá um 1300. Aðra „heildargerð“ kvæðisins, um margt ólíka
konungsbók, er að finna í Hauksbók sem rituð var af Hauki er -
lends syni lögmanni, eða að hans beiðni hið minnsta, um 1302–1310
samkvæmt aldursgreiningu Stefáns karlssonar.19 Þar með er það
nokkurn veginn upptalið og nú sést að engin varðveitt gerð völu -
spár er til frá þeim tíma sem talið er að hún hafi verið samin. Þá
völuspá eigum við einfaldlega ekki til og hana hefur engin nú -
lifandi manneskja lesið. Það sem við eigum eru ósamstæð brot úr
kvæði sem skrásett voru um 300 árum eftir kristnitöku. Samkvæmt
aðferð nýbókfestunnar er því innantómt tal að ætla sér að nota þetta
kvæði sem heimild um fornan heiðinn átrúnað.
Hér er mikilvægt að taka fram að það þýðir ekki, eins og mér
virðist Gunnar karlsson gefa í skyn, að allir þeir sem aðhyllast mjög
gagnrýna afstöðu til heimildanna eða svonefnda nýbókfestu hafni
þar með öllum þeim kenningum og aðferðum sem vilja leitast við
að skyggnast lengra aftur í fortíðina en varðveislutími handrita einn
sér leyfir. Fræðimenn sem aðhyllast aðra nálgun að heimildunum
hafa vissulega leiðir til að aldursgreina kvæði óháð varðveislu. Til
dæmis má styðjast við sögulega hljóðkerfisfræði og bragreglur. Það
þýðir eingöngu að þeir sem starfa innan nýbókfestuhefðarinnar, ef
svo mætti kalla, eða styðjast við kenningu hennar við þær rannsókn-
ný bókfestukenning? 131
18 Sbr. nmgr. 15. Með terminus ante quem er átt við að þann tíma sem verk var
sannanlega samið fyrir, svarandi til terminus post quem sem á við þann tíma sem
verk er sannanlega samið eftir. Helstu heimildir sem varðveita Þorfinnsdrápu
eru Orkneyinga saga (sem utan Flateyjarbókar er varðveitt í brotum frá um
1275–1325) og Flateyjarbók (um 1394), sbr. Orkneyinga saga. Útg. Finnbogi
Guðmundsson. Íslenzk fornrit 34 (Reykjavík: Hið íslenzka fornritafélag 1980),
bls. cviii–cix. Stífustu fylgismenn svonefndrar nýbókfestu gætu þannig sagt að
varðveislutími textanna endurspegli ekki mat fræðimanna á aldri þeirra, en að
konungsbók eddukvæða hafi vissulega terminus ante quem á undan varðveitt-
um gerðum Þorfinnsdrápu.
19 Stefán karlsson, „Aldur Hauksbókar“, Stafkrókar: ritgerðir eftir Stefán Karls son
gefnar út í tilefni sjötugsafmælis hans 2. desember 1998. Ritstj. Guð varður Már
Gunnlaugsson (Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi 2000), bls.
303–309.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 131