Saga - 2015, Page 136

stofnsögu Íslands heldur það sem kallað er í fræðunum stofngoðsögn
(e. foundation myth). Fyrir vikið er almennt ekki gert ráð fyrir öðru í
fræðunum en að þær séu lærður tilbúningur höfunda sem vildu
koma einhverju á framfæri við samtíma sinn.27 Þetta er grundvöll-
urinn í kenningu Sveinbjarnar. Nýbókfestan er þannig ekki einhver
skopleg þvermóðska í fáeinum íslenskum sagnfræðingum heldur
meginstefna í heimildarýni vestrænnar miðaldasagnfræði. Líkt og
áður segir kann vel að vera að kenning Sveinbjarnar Rafnssonar
þyki enn, liðlega fjörutíu árum síðar, helst til einstrengingsleg. Um
það skal ég ekki segja. Orðalag Gunnars vekur aftur á móti þá
kennd að fyrstur hafi Sveinbjörn komið fram með sína nýbókfestu
og síðar hafi fleiri bæst í hópinn og einna lengst þeirra hafi gengið
Jón viðar Sigurðsson. Síður en svo hyggst ég ætla Gunnari það að
hafa vísvitandi alhæft um mengið út frá tveim stökum, en með
orðalagi sínu selur hann engu að síður undir sömu sök alla þá sem
með einu móti eða öðru gætu talist nýbókfestumenn. Árétting mín
hér er sprottin af því að ég tel að það yrði hættulegt fyrir fræðin ef
gagnrýni Gunnars á Sveinbjörn og Jón viðar yrði lesin sem sú alhæf-
ing sem hún virðist vera.28
Þeir fræðimenn sem vilja lesa texta sem heimildir um eldri tíma-
bil í sögunni en varðveisla þeirra nær til taka þá áhættu að alhæfa
hugmyndir út frá röngum forsendum. Það gera vitaskuld allir mið -
arngrímur vídalín134
27 Sjá John Lindow, „Íslendingabók and Myth“, Scandinavian Studies 69:4 (1997),
bls. 454–464, og Pernille Hermann, „Íslendingabók and History“, Reflections on
Old Norse Myths. Ritstj. Pernille Hermann, Jens Peter Schjødt og Rasmus Tran -
um kristensen (Turnhout: Brepols 2007), bls. 17–32.
28 Í því sambandi má minna á orð Jónasar kristjánssonar: „Í stað þess að líta á
Íslendingasögur sem heimildir um söguöldina hafa menn í vaxandi mæli farið
að líta á þær sem endurspeglun frá umhverfi höfundanna, íslenzku þjóðfélagi
á þrettándu og fjórtándu öld. Sumir vilja hinsvegar skoða þær sem skilgetið
afkvæmi evrópskrar miðaldamenningar, jafnvel að þær séu ritaðar til að flytja
ákveðnar kristilegar hugmyndir og siðaboð. Og loks koma svo bókmennta -
fræðingar og ritskýrendur sem vilja eingöngu meta sögurnar sem bókmennta-
leg listaverk, með nokkurri gát á menningarstraumum ritunartímans. Allir
kunna þessir menn að hafa nokkuð til síns máls. en þeir sem líta á sögurnar
einstrengingslega frá einhverju þessara sjónarmiða eru á villigötum, ekki síður
en hinir sem trúa sögunum í blindni.“ Sjá Jónas kristjánsson, „Íslendinga -
sögur,“ Saga Ís lands 3 (Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag 1978), bls. 272–
273. kannski er það skoðun sumra að orð Jónasar hitti Sveinbjörn helst fyrir og
það hafi verið megininntakið í gagnrýni Gunnars. Það er þó ekki augljóst að
svo sé, svo rétt er að viðhafa þessa áréttingu.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 134