Saga - 2019, Blaðsíða 38

smæstu atriði í sambandi þjóðanna. Þriðja bindið kom út 2018 og í
greinargerðum sýslumanna og rektors Skálholtsskóla eru frásagnir
af margvíslegri samvinnu og viðleitni til að bæta lífskjör á Íslandi.
Jón Jakobsson, sýslumaður í Eyjafjarðarsýslu, gaf skýrslu í júní 1771
um ástandið í sýslunni. Upphafsathugasemdir hans endurspegla
þjóðernislega orðræðu þess tíma. Jón er gagntekinn af „heitri föður-
landsást“ og hann vonast til að skrif hans muni „gagnast okkar
kæra Íslandi“.12
Sýn okkar á fortíðina hefur breyst. Það eru ekki margir Stórdanir
eftir, kannski lifa þeir bara í hugmyndum Íslendinga um Dani. Nú
er orðið tímabært að rannsaka hina blönduðu menningu — eða eins
og aðalritstjórar hinnar nýju sögu nýlendutímans komast að orði í
formála: „[Sagan] fjallar um samskipti samfélaga, sem kristallast í
ýmiss konar andspyrnu, samningum, aðlögun og samruna.“
Sömu sögu var að segja af sambandi Íslands og Danmerkur.
Þjóð ernistilfinningar hafa staðið í vegi fyrir sagnfræðilegri grein -
ingu. Danmörk lítur ekki lengur á sig sem norrænt stórveldi og
getur lagt raunsætt mat á tengsl sín við Ísland, þátt sinn í þrælasölu
og fortíð sína sem nýlenduveldi.
Er eitthvað svipað að gerast á Íslandi? 2003 sýndi listamaðurinn
Ragnar Kjartansson vídeóverk sitt, Colonization. Verkið gerist á þeim
tíma er Danir stýrðu Íslandi og sýnir danskan kaupmann ganga í
skrokk á íslenskum bónda. Atriðið er um það bil tvær mínútur og í
kjölfarið koma túristamyndir frá Kaupmannahöfn og blóðið flæðir
yfir myndirnar. Þannig heldur verkið áfram. Hægt er að skilja verk -
ið sem nútímalega endurómun meginmýtu lýðveldisins sem dregur
fram grimmdarlega framkomu Dana. En það má einnig túlka það
sem frelsun nútímans frá söguskýringum þjóðernissinna. Ragnar
Kjartansson er kunnur að íronískri og glettinni fjarlægð frá viðfangs-
efnum sínum. Íslendingar nútímans hafa fundið sér menningar -
legan samastað og þurfa ekki lengur á fortíðinni að halda til að rétt-
læta sjálfstæði sitt.
ísland — danmörk: síkvik söguleg tengsl36
12 Landsnefndin fyrri 1770‒1771 III: Bréf frá embættismönnum/Den islandske landkom-
mission 1770‒1771 III: Breve fra lavere embedsmænd. Ritstj. Hrefna Róbertsdóttir
og Jóhanna Þ. Guðmundsdóttir (Reykjavík: Þjóðskjalasafn Íslands, Ríkis skjala -
safn Danmerkur og Sögu félag 2018), bls. 457: „inderlig kærlighed til fædrelan-
det“ og „kan tjene vores kære Island“.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 36