Saga - 2019, Blaðsíða 217

ekki af miklum byltingartilburðum. Sambandssaga Íslands og Danmerk ur
einkennist um margt fremur af samvinnuanda Dana og Íslendinga en átök-
um og sundrung eins og reyndar kemur vel fram í bókinni. Mentz getur
þess þó að orðið bylting hafi verið notað í öðru tilefni eftir 1809, þegar
Íslendingar riftu sambandslagasamningnum í aðdraganda lýðveldisstofn-
unar árið 1944 (bls. 63).
Það er engu að síður skiljanlegt að upphafsstef bókarinnar hafi verið sótt
í atburðina 1809, sumarið þegar tengsl Íslands og Danmerkur rofnuðu um
stund. Þetta sumar opinberaðist að staða Íslands sem hluti af danska ríkinu
var ekki sjálfgefin staðreynd. Atburðarásin sýnir að það var hvorki sjálfgefið
að samband Íslands og Danmerkur héldist um aldur og ævi né að tengslin,
það er að segja staða Íslands innan Danaveldis, væru einföld. Þess vegna er
að mörgu leyti eðlilegt að nota sumarið 1809 sem leiðarþráð í riti sem hefur
að viðfangsefni hin margbrotnu tengsl Danmerkur og Íslands.
Byltinguna bar að með þeim hætti að Daninn Jörgen Jörgensen lýsti
Ísland sjálfstætt sumarið 1809. Jörundur, eins og hann er jafnan kallaður í
íslenskum heimildum, er kynntur til sögunnar í upphafi bókar og honum
bregður síðan fyrir í gegnum alla bókina. Það á stundum vel við en þó ekki
alltaf. Það myndar þráð í söguna þegar fjallað er um hvítbláa fánann í
sjálfstæðisbaráttunni því Íslendingar fengu einnig sérstakan fána hjá Jörundi
árið 1809. Sá var líka blár en skreyttur þremur hvítum þorskum (bls. 51–53).
Jörgen er einnig nefndur til sögunnar þegar minnst er á hvernig enska náði
smám saman yfirburðastöðu gagnvart dönsku á síðari hluta tuttugustu aldar.
Þar er tengingin fremur langsótt, Jörgen hafi verið framsýnn og talað fyrir
bandalagi við Bretland og fríverslun við Bandaríkin í upphafi nítjándu aldar
(bls. 66–67).
Saga Íslands og Danmerkur er ekki vandræðalaus, hvorki á átjándu né
nítjándu öld, þó ekki hafi komið til hins endanlega skilnaðar fyrr en á tutt-
ugustu öld. Viðkvæm málefni í samskiptum þjóðanna voru mörg. Í bókinni
er sagt frá úlfaþytinum sem varð þegar Danir kynntu Ísland nánast sem
nýlendu sína á heimssýningunni í París árið 1900 og á sýningu í Tívolí fimm
árum síðar. Þá er lýst aðdraganda sambandslagasamningsins og lýðveldis-
stofnuninni árið 1944 auk þess sem handritamálið svokallaða á síðari hluta
tuttugustu aldar er skoðað frá ólíkum sjónarhornum. Viðhorf Dana gagn -
vart Íslendingum eru rædd. Hin áleitna saga um vonda danska kaupmenn
sem kúguðu Íslendinga um aldir, sagan sem einkennt hefur sögutúlkun
sambandssögunnar á Íslandi fram eftir tuttugustu öld, er skýrð með gagn-
legum hætti í síðasta hluta verksins. Umræða höfundar um verk listamanns-
ins Ragnars Kjartanssonar, Colonization, í þessu samhengi var áhugaverð
(bls. 91–93).
Myndirnar í bókinni eru vel valdar og segja mikla sögu. Þó að allflestar
myndirnar séu kunnuglegar, og hluti af íslenskum menningararfi ekki síður
en dönskum, þá er gaman að sjá Ísland með myndrænum hætti út frá
ritdómar 215
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 215