Saga - 2019, Blaðsíða 131

jafnvel þótt stjórnin hafi gefið annað til kynna nokkrum mánuðum
áður.68 Shultz sá hins vegar annan möguleika í augsýn sem væri
mun auðveldari í framkvæmd.
Tilraun Bandaríkjastjórnar misheppnast
Í bandaríska lagabókstafnum frá árinu 1904, sem gaf þarlendum
skipafélögum forgang í vöruflutningum fyrir herinn, var sérstakur
fyrirvari sem veitti forsetanum heimild til að gera undanþágu í
ákveðnum tilvikum. Ef verðið sem bandaríska fyrirtækið setti upp
væri „fram úr hófi eða ósanngjarnt á annan hátt“ mátti forsetinn
gefa út yfirlýsingu um að undanþága væri gerð á lögunum. Banda -
ríska ríkisstjórnin gat því leyft íslenskum fyrirtækjum að bjóða í
flutningana ef hún kæmist að þeirri niðurstöðu að flutningsgjöld
Rainbow Navigation væru fram úr góðu hófi. Í júlílok 1985 freistaði
ríkisstjórnin þess að nota þessa lagaheimild.
Shultz sendi minnisblað til Reagans í ágústbyrjun og bað um að
nota annaðhvort vald sitt til að úrskurða gjöldin „fram úr hófi eða
ósanngjörn á annan hátt“ eða að fela varnarmálaráðherra valdið til
þess.69 Af minnisblaði Shultz er greinilegt að há farmgjöld voru ekki
aðalástæða úrskurðarins. Meginrök hans voru þau að héldi Rain -
bow Navigation flutningunum gæti það haft slæmar afleiðingar
fyrir samskipti Bandaríkjanna og Íslands og hermálastefnu Banda -
ríkjastjórnar: „Áframhaldandi notkun hervöruflutningalaganna
varð andi þessa skipaflutninga gæti hugsanlega skaðað pólitískt og
hernaðarlegt samband Bandaríkjanna og Íslands, stofnað flota stöð -
inni okkar í landinu í hættu og ógnað nánum samskiptum okkar við
norðurvæng Atlantshafsbandalagsins. Þetta myndi ógna þjóðar -
öryggis- og utanríkismálastefnu Bandaríkjanna.“70
Það að utanríkisráðherra Bandaríkjanna hafi tekið svo djúpt í
árinni sýnir hversu alvarlegum augum Bandaríkjamenn litu málið.
rainbow navigation-málið 129
68 ÞÍ. ÖÞÍ. AC3-3/1. Minnisblað, 19. júní 1985.
69 RR. Field. FO008. Minnisblað George Shultz til Ronald Reagan, 6. ágúst 1985.
70 „[C]ontinued application of the Cargo Preference Act to this shipping could
well damage U.S.-Icelandic political and military relations, jeopardize the
operation of our naval base in that country and endanger our close relation
with NATO’s northern flank. This would pose a threat to the national security
and foreign policy objectives of the United States.“ RR. Field. FO008. Minnis -
blað George Shultz til Ronald Reagan, 6. ágúst 1985.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 129