Saga - 2019, Blaðsíða 195

Bókin Ærumissir er hin snotrasta, ekki of löng og fer vel í hendi. Hún er
spennandi aflestrar og góð og sannfærandi lýsing á spennuþrungnum tíðar-
anda á valdadögum Jónasar frá Hriflu og harmsögu afsetta sýslumannsins.
Myndir mættu vera fleiri og betri. Enn fremur vantar nafnaskrá sem nauð -
synleg er í riti sem þessu.
Guðjón Friðriksson
HUNDAKÆTI. DAGBÆKUR ÓLAFS DAVÍÐSSONAR 1881–1884. Þor -
steinn Vilhjálmsson annaðist útgáfuna. Mál og menning. Reykjavík
2018. 224 bls. Myndir, nafna- og atriðisorðaskrár.
Fyrir margt löngu átti ég þess kost að rannsaka dagbók Ólafs Davíðssonar
(1862‒1903), þjóðsagnasafnara og náttúrufræðings, frá skólaárum hans í
Lærða skólanum á síðari hluta nítjándu aldar þegar ég vann að bók minni
Menntun, ást og sorg. Einsögurannsóknir á íslensku sveitasamfélagi 19. og 20.
aldar (1997). Það sem vakti athygli mína voru einmitt kaflar bókarinnar sem
fjalla um rómantískar og kynferðislegar tilfinningar Ólafs gagnvart tiltekn-
um samnemendum, sem allir voru karlkyns, og ýmsa tilburði þeirra á milli,
sem Finnur Sigmundsson hafði fellt úr útgáfu sinni á dagbókum Ólafs árið
1955. Sjálfur hafði ég áhuga á tilfinningalífi nítjándu aldar manna og dag-
bækur Ólafs voru vissulega gulls ígildi.
Í bók minni reyndi ég að leiða fram hvernig tilfinningalífi alþýðufólks
væri háttað þegar ég skoðaði samskipti bræðranna Halldórs og Níelsar
Jónssonar við hitt kynið, þegar þeir voru að undirbúa sig undir að ganga í
hjónaband. Þá rannsakaði ég einnig Magnús Hj. Magnússon og hvernig
hann réði ráðum sínum þegar kom að því að hemja ástina eða finna henni
farveg við afar þröngan kost fátæktar sinnar. Þessir þrír aðilar voru ólíkir
alþýðumenn sem urðu á vissan hátt að stilla tilfinningum sínum í hóf og
taka mið af félagslegum aðstæðum sínum. Vitnisburð þeirra þriggja var
bæði að finna í dagbókum og bréfum.
Síðan nýtti ég mér óvenjulegar frásagnir Ólafs Davíðssonar af samskipt-
um sínum við samnemendur sína af sama kyni og benti á að hann væri
áhugaverður fulltrúi hóps ungra manna sem fengu tækifæri til að þroskast
fjarri foreldrahúsum og við aðstæður unglingamenningar sem hvergi væri
annars staðar að finna á landinu. Eftirlitslaust (eða eftirlitslítið) fengu þeir
að láta gamminn geisa. Á dagbókarsíðum Ólafs fá lesendur að fylgjast með
hvernig eldri skólasveinar meðhöndluðu þá yngri og nýttu sér aðstæður
sínar og yfirburði með ýmsum hætti. Ég velti fyrir mér hvaða merkingu
væri hægt að leggja í þessar lýsingar: voru skólasveinar samkynhneigðir,
ritdómar 193
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 193