Saga - 2019, Blaðsíða 216

Titill ritsins vísar sérstaklega til þess atburðar þegar Ísland var lýst sjálf-
stætt ríki um nokkurra vikna skeið sumarið 1809. Verkinu er skipt í fjóra
kafla. Fyrsti kaflinn nefnist Bylting Jörgens Jörgensen (d. Jørgens Jürgensens
revolution), annar kafli Sambandið (d. Fællesskabet), sá þriðji nefnist Leiðin til
sjálfstæðis (d. Vejen til selvstændighed) og lokakaflinn ber yfirskriftina Ný -
lendu vald og arðrán (d. Kolonimagt og udbytning).
Höfundur skýrir frá því í upphafi að sjónarhornið í bókinni sé hvorki
dönsk saga né Íslandssaga heldur lýsing á þeirri spennu sem skapaðist á
milli landanna vegna sambandsmálanna. Byltingin á Íslandi sumarið 1809,
frá 26. júní þegar fyrri yfirlýsingin um sjálfstæði var birt opinberlega og þar
til skrifað var undir samninga um endalok hennar 22. ágúst, var fyrirboði
þess sem í vændum var á næstu árum og áratugum. Danska konungsríkið
tók að gliðna í sundur.
Það er hressandi að lesa Íslandssögu frá dönskum sjónarhóli. Það er
hollt að hafa tækifæri til að skoða söguna frá ólíkum sjónarhornum. Taka má
undir orð Mentz þess efnis að eftir því sem árin líða verður auðveldara að
fjalla um og ræða hina margbrotnu sögu sambands landanna tveggja (bls. 98).
Höfundur bendir á að saga samskiptanna milli Íslands og Danmerkur
sé metin með ólíkum hætti í löndunum tveimur. Í hugum Dana skipti Ísland
ekki eins miklu máli og Danmörk skipti Íslendinga. Frá íslensku sjónarhorni
séu meiri tilfinningar fyrir hendi þegar samband landanna er metið. Engu
að síður má merkja að heitar og sárar tilfinningar bærðust í hjörtum sumra
Dana þegar samskiptin voru annars vegar. Íslensk stjórnskipun var hugðar-
efni danska lögspekingsins Knuds Berlin (1864–1954). Hann þekkti sam-
bandssöguna frá öllum hliðum. Ísland og Danmörk voru að hans dómi eins
og einstaklingar í óhamingjusömu sambandi. Danmörk hefði gert allt sem í
valdi þess stóð til að halda sambandinu góðu en ævinlega hefði Ísland svar -
að með því að setja fram nýjar og meiri kröfur. Að lokum hefði skilnað ur
verið eina lausnin.
Það var sárt fyrir Dani að sjá á eftir Íslandi. Ein leiðin til að Danir sættu
sig við missinn, skrifar Mentz, hafi verið að gleyma. Danir hafi viljað gleyma
því á síðari hluta tuttugustu aldar að Ísland hafi verið hluti af danska ríkinu
um aldir allt til ársins 1944. Höfundur spyr hvernig standi á því að staða
Íslands innan Danmerkur sé gleymd saga en aðrir hlutar danska konungs-
ríkisins sem rofnuðu úr ríkjasambandinu á nítjándu öld séu fólki í fersku
minni. Höfundur segir að þetta skýrist einkum af þeirri stað reynd að sam-
bandið var fremur þægilegt, aðeins einstaka atburðir settu það í uppnám og
aldrei kom til beinna átaka. Það eina sem hleypti þó hugsan lega spennu í
sambandssöguna hafi verið atburðirnir sumarið 1809 þegar Ísland var lýst
sjálfstætt um stund (bls. 4–5).
Það vekur undrun að höfundur nefni rit sem fjallar um samband og
tengsl Danmerkur og Íslands Den islandske revolution eða Íslensku bylt-
inguna. Það felast í því öfugmæli því að sjálfstæðisbarátta Íslands markaðist
ritdómar214
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 214