Saga - 2019, Blaðsíða 185

Gunnar Þór Bjarnason, HINIR ÚTVÖLDU. SAGAN AF ÞVÍ ÞEGAR
ÍSLAND VARÐ SJÁLFSTÆTT RÍKI ÁRIÐ 1918. Sögufélag. Reykjavík
2018. 403 bls. Enskur útdráttur, myndaskrá, nafna- og staðaskrá og skrá
yfir efnisorð.
Upphafspunkturinn er ljósmynd sem Magnús Ólafsson tók af þeim sem
stóðu fyrir utan Stjórnarráðshúsið 1. desember 1918. Hann „horfir yfir mann -
fjöldann“ og „gengur úr skugga um að allt sé til reiðu fyrir myndatökuna.
Stundin nálgast, nú má ekkert fara úrskeiðis“ (bls. 13). Frásögnin hefst for-
málalaust og hvergi er fjallað um tilurð bókarinnar, tilgang eða efnistök. Á
síðu með bókfræðilegum upplýsingum kemur fram að Afmælisnefnd aldar -
afmælis sjálfstæðis og fullveldis Íslands styrkti ritun og útgáfu bókarinnar
og þeir sem fylgdust með útgáfu Sögufélags fyrir síðustu jól vita að sam -
hliða þessari bók var gefið út ritgerðasafnið Frjálst og fullvalda ríki. Ísland
1918–2018. Í formála þess kemur fram að 13. október 2016 samþykkti Al þingi
að láta semja tvö rit, annað um „aðdraganda sambandslaganna, efni lag -
anna og framkvæmd“ en hitt um „inntak fullveldisréttar er Ísland öðlaðist
að þjóðarrétti árið 1918“ (bls. 7). Þetta er sem sagt fyrri bókin, skrifuð af
Gunnari Þór Bjarnasyni sem þekkir tímabilið og efnið vel. Árið 2012 kom út
eftir Gunnar Þór bókin Upp með fánann sem fjallar um uppkastsslaginn árið
1908, og árið 2016 bók hans Þegar siðmenningin fór fjandans til um Ísland í
fyrri heimsstyrjöldinni. Fyrir hana fékk hann Íslensku bókmenntaverðlaunin.
Gunnar Þór hefur tekið forskrift þingsályktunarinnar mátulega alvar-
lega. Vissulega fjallar bókin um aðdraganda og efni sambandslaganna en
minna ber á umfjöllun um framkvæmdina. Hugsanlega ákváðu höfundar
bókanna að skipta með sér verkum þannig að í síðara ritinu, greinasafninu,
væri sjónum beint að framkvæmdinni. Samkvæmt áðurnefndum formála er
þar ekki einungis fjallað um inntak fullveldishugtaksins heldur líka „hvernig
fullveldisréttinum hefur verið hagað á Íslandi á þeim hundrað árum sem
liðin eru frá því að Íslendingar fengu fullveldi“ (bls. 7). Reyndar vakna
spurningar um hvort það hefði verið hægt að huga betur að samspili bók-
anna. Það er til að mynda ekki að sjá að Gunnar Þór hafi haft aðgang að
þeim fræðilegu textum sem birtast í greinasafninu en gera má ráð fyrir að
þar birtist ný sýn á fullveldið sem hefði getað nýst í þessari bók.
Þótt hvergi sé gerð grein fyrir markmiðum ritsins eða efnistökum er ljóst
að hér er stefnt að því að skrifa texta sem höfðar til þeirra sem hafa litla
þekkingu á viðfangsefninu. Þetta má til dæmis sjá af því hvernig Jón Sig -
urðs son er kynntur til sögunnar sem óumdeildur stjórnmálaleiðtogi þjóðar-
innar sem hlaut forsetanafnbót sína af því að vera forseti Hins íslenska bók-
menntafélags (bls. 203–204). Og þetta er ekki fræðilegt rit í þeim skilningi að
R I T D Ó M A R
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 183