Saga - 2019, Blaðsíða 143

Íslenskir ráðamenn vildu styðja við bakið á innlendum fyrirtækj-
um. Auk þess vildu þeir ekki missa efnahagslegan ávinning af
herstöðinni þótt kveðið væri á um það í varnarsamningnum að
Bandaríkjamenn þyrftu ekki að greiða fyrir hernaðaraðstöðu sína
vegna þess að hún þjónaði sameiginlegum hagsmunum NATO-ríkj-
anna. En eins og hér hefur verið sýnt höfðu íslensku fyrirtækin
greiðan aðgang að stjórnvöldum og gátu þrýst á þau með ýmsum
hætti. Mörkin milli ríkisvalds og einkafyrirtækja urðu óskýrari enda
átti ríkissjóður hlut í Eimskipi og ráðherrar höfðu persónuleg tengsl
við forsvarsmenn fyrirtækjanna. Kenningar korporatisma, líkt og
hér hefur komið fram, leggja áherslu á áhrif annarra hópa en stjórn-
málamanna við stefnumótun í utanríkismálum. Í Rainbow Navig -
ation-málinu þrýstu Eimskip og Hafskip á stjórnvöld að beita sér
fyrir því að flutningarnir færu aftur til íslensku fyrirtækjanna. Fjöl -
miðlar voru jafnframt með þeim í liði enda var málið sett þannig
upp að um þjóðarhagsmuni væri að ræða. Einnig má líta svo á að
tvenns konar valdahópar hafi starfað saman: forsvarsmenn fyrir-
tækja úr einkageiranum annars vegar og starfsmenn utanríkisþjón-
ustunnar hins vegar. Markmiðið var að tryggja stöðugleika í varnar -
liðsflutningunum. Þannig er Rainbow Navigation-málið dæmi um
áhrif annarra aðila en ríkisvaldsins á framkvæmd íslenskrar utan-
ríkisstefnu á níunda áratugnum.
Mikilvægi hermála í stjórnartíð Reagans og vilji hans til að „ná
samningum með því að sýna styrk sinn“ olli því að ríkisstjórn hans
munaði ekki um að láta hagsmuni bandarísks fyrirtækis mæta
afgangi í þessu máli. Forsetinn einblíndi á samskiptin við Sovétríkin
og sýnileg yfirráð á Norður-Atlantshafi voru þar lykilatriði. Þótt
íslenska ríkisstjórnin hafi lagt áherslu á að innlend fyrirtæki sæju
um vöruflutninga fyrir varnarliðið skipti það Reagan-stjórnina ekki
miklu máli heldur var mikilvægara að halda velvilja íslenskra ráða -
manna og tryggja framtíð Keflavíkurstöðvarinnar. Eins og rakið hef-
ur verið virðist það hafa verið fyrir einskæra tilviljun að sama dag
og samningar tókust í Rainbow Navigation-málinu fengu Banda -
ríkjamenn boð frá Sovétríkjunum um leiðtogafund í London eða
Reykjavík. Það boð skipti miklu máli því að það flýtti fyrir af greiðslu
Rainbow Navigation-samningsins í öldungadeild Banda ríkjaþings,
þótt það hefði ekki nein áhrif á samningsgerðina sjálfa.
Niðurstaðan varð sú að bandarísk stjórnvöld gengu að kröfum
íslenskra ráðamannanna eftir að hafa fengið stuðning við það sjónar -
mið að þörf væri á undantekningu á bandarísku forgangs lög unum
rainbow navigation-málið 141
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 141