Saga - 2019, Blaðsíða 183

bændur í Færeyjum sendu Danakonungi beiðni um það 1787 að
ekki yrði hætt við að hafa í eyjunum einokunarverslun, var sú beiðni
samþykkt og var sú verslun þar við lýði til 1854/1855.
Um Finnmörk4: Finnmerkurverslun hafði heyrt undir Bergen til
1745, en Bergenskaupmenn þóttu að flestra mati, ekki síst konungs
og embættismanna hans, vanrækja þessa verslun. Því var ákveðið
að láta íslenska verslunarfélagið, sem oft var kennt við Hörmangara,
yfirtaka verslunina það ár. Farið var að sigla til Finnmerkur frá
Kaupmannahöfn 1746 og fyrstu arðsemisútreikningar vegna versl-
unar þessarar eru frá árinu 1747.5 Nauðsynlegt er að víkja nokkuð
að samfélagsháttum í Finnmörk á þessum tíma. Frumbyggjarnir
voru Samar en þeir voru sjálfum sér nógir um flest, voru varla í rík-
um mæli viðskiptavinir framandi kaupmanna.
En slíkt voru sannarlega þeir norsku landnemar sem settust að í
verstöðvum við strendur Finnmerkur á sautjándu og átjándu öld.
Ekki var þetta mikill fjöldi, 2.000–3.000 manns alls, að öllum með -
töldum, fullorðnum körlum og konum svo og börnum. Stóra vanda-
málið var að hindra á einhvern hátt að Norðmenn þessir flyttu burt
og ef þeir gerðu það, að koma nýbyggjum á svæðið.
Innflutningsskýrslur Finnmerkur sýna að mestallan mat, sem
norsku íbúarnir þar neyttu, höfðu kaupmenn flutt til þeirra. Megin -
atvinna þessara Norðmanna voru fiskveiðar. Nokkuð jafnt framboð
virðist hafa verið af fiski frá Finnmörk, hungursneyð var þar fátíð
og sveiflur í arði verslunarinnar þar voru litlar. Þetta var mjög ólíkt
því sem gerðist í Íslandsversluninni þar sem sum árin var mikill
gróði en önnur mikið tap.
Finnmerkurverslunin var einokun í þeim skilningi að norsku
einokunarverslun í öllu danaveldi? 181
1787 (Reykjavík: Örn og Örlygur 1987), bls 192. Þetta kom fram í áætlun um
stofnun nýs verslunarfélags fyrir öll einokunarsvæði Danaveldis í Norður-
Atlantshafi 1781. Í eignamatinu vó Grænland mikið enda voru öll hús þar í
landi í eigu Danakonungs. Ísland var metið ásamt Finnmörk 49,7%, en venja var
að Ísland var í þessu samhengi ¾ en Finnmörk ¼.
4 Í umfjöllun um Finnmörk styðst ég mikið við verk Anders Bjarne Fossen, Bergen
bys historie II. Borgerskabets by 1536–1800 (Oslo: Universitetsforlaget 1979). Einnig
styðst ég mikið við skjöl í danska ríkisskjalasafninu þar sem samtímis er fjallað
um Ísland: Dansk Rigsarkiv (DRA), Islandske Handelskompanier 140. fol. reg. En
þetta rek ég frekar í grein minni „Þættir úr verslunarsögu Íslands og Norður-
Noregs fyrir 1800“, Saga XXII (1985), bls. 195–224.
5 Gísli Gunnarsson, „Þættir úr verslunarsögu Íslands og Norður-Noregs fyrir
1800“, bls 208–224.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 181