Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 20

Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson
2120
verið nefndur lærifaðir þjóðaréttarins, en slík upphefð telst þó jafnan umdeilanleg
í ljósi þess í hversu miklum mæli hugmyndir annarra skiptu einnig máli fyrir
þróun réttarins.34 Eigi að síður má slá því föstu að hann sé einn af helstu
frumkvöðlunum á sviði þjóðaréttar.35
Húgó Grótíus var fæddur í Delft í Hollandi 10. apríl 1583 og ólst upp í
samfélagi þar sem stríðsátök voru algeng, en fimmtán árum fyrir fæðingu hans
hófst þjóðfrelsisstríð Niðurlendinga (Holland var stærsta ríkið í ríkjasambandi
Niðurlanda). Stóð það stríð við Spánverja, með hléum, til 1648 þegar endir var
bundinn á það með undirritun Westfalen-friðarsamninganna, en með þeim lauk
þrjátíu ára stríðinu í Evrópu. Allt æviskeið Grótíusar litaðist mjög af því að
ófriður ríkti í Evrópu og ólga var innan heimalands hans í Niðurlöndum. Þessar
ytri aðstæður skýra að hluta til marga viðburði í lífi Grótíusar og höfðu án efa
áhrif á það hvaða rannsóknir hann hafði áhuga á að stunda. Þrátt fyrir tíð
stríðsátök einkenndist fyrri hluti ævi Grótíusar af miklum frama og veraldlegri
velgengni. Hann fæddist inn í helstu valdastétt Hollands en faðir hans var
embættismaður af ætt mikilla lærdómsmanna og í móðurfjölskyldunni voru
kaupmenn sem tengdust hinu ört vaxandi viðskiptaveldi Austur-Indíafélagsins
(VOK).36
Grótíus þótti óvenju bráðger, orti meðal annars ljóð á latínu átta ára að aldri
og þremur árum síðar hóf hann nám við Háskólann í Leiden. Þar nam hann helst
hugvísindi, bókmenntir og listir ásamt lögfræði. Grótíus lauk náminu fimmtán
ára gamall þegar hann varði með láði lokaritgerð á sviði réttarheimspeki. Hinn
ungi Grótíus varð síðan samherji og ráðgjafi háttsetts hollensks stjórnmálamanns,
Johans van Oldenbarnevelt og fyrir tilstuðlan hans var Grótíus skipaður árið
1598 sem starfsnemi í sendinefnd Hollands við hirð Hinriks IV. konungs
Frakklands.37 Frakkakonungur hafði miklar mætur á Grótíusi og kallaði hann
„undrabarnið frá Hollandi“.38 Á meðan Grótíus dvaldi í Frakklandi nam hann
lögfræði við hinn virta Orléans-háskóla og að loknu því námi sneri hann aftur
heim til Hollands þar sem hann öðlaðist réttindi til að starfa sem
málaflutningsmaður. Samhliða lögfræðistörfum sinnti Grótíus ýmsum öðrum
fræðum, vísindum og listum ótengdum lögfræði eins og títt var um fræðimenn
fyrri alda.39 Sem dæmi gaf Grótíus út vinsæla ljóðabók árið 1601 byggða á

34 Benedict Kingsbury og Adam Roberts, „Introduction: Grotian Thought in International
Relations“ í Hedley Bull, Benedict Kingsbury og Adam Roberts. (ritstj.), Hugo Grotius and International
Relations (Clarendon 2002) bls. 2–3; Bull (n 33) bls. 65.
35 Jan Klabbers, International Law (2. útg., Cambridge University Press 2017) bls. 5–6.
36 David J. Hill, „Introduction: The Work and Influence of Hugo Grotius” í A.C. Campbell (ritstj.),
The Rights of War and Peace: Elibron Classics (Adamant Media Corporation 2005) bls. xiv.
37 Richard Tuck, „Grotius and Selden“ í J.H. Burns (ritstj.), The Cambridge History of Political Thought
— 1450–1700 (Cambridge University Press 1991) bls. 499–500.
38 Á e. „The Miracle of Holland“. Hill (n 36) bls. 5.
39 Neff (n 32) bls. xiv.
biblíusögunni um Adam og Evu sem varð til þess að hann varð þá þegar kunnur
á meðal almennings í Hollandi.40
Árið 1604 fékk hollenska Austur-Indíafélagið Grótíus til liðs við sig í deilum
sem tengdust átökum hollenskra og portúgalskra skipa á Indlandshafi.41 Portúgal,
sem þá var í reynd undir stjórn Spánar, hafði lengi haft uppi þær kröfur að
einungis mætti stunda verslun og viðskipti á Indlandshafi með leyfi þess en
Holland viðurkenndi ekki slíkan einkarétt. Í þágu Austur-Indíafélagsins vann
Grótíus að miklu verki um átök Hollendinga og Portúgala í Austur-Indíum frá
sjónarhóli eðlisréttar og ius gentium. Árið 1609 var síðan gefin sérstaklega út einn
hluti þessa rits undir heitinu Mare Liberum þar sem Grótíus færði rök fyrir því að
úthöfin væru samkvæmt þeim rétti ekki tæk til töku einstakra ríkja heldur gilti þar
frelsi og rataði ritið á lista yfir bönnuð rit hjá spænska rannsóknarréttinum.42
Framganga Grótíusar í deilunum við Portúgal þótti sérlega eftirtektarverð í
heimalandinu og víðar og þegar árið 1607 var honum falið mikilvægt embætti
ríkislögmanns og féhirðis fyrir Holland, Sjáland (Zeeland) og Vestur-Frísland.43
Ári síðar kvæntist Grótíus svo Marie van Reigersberg frá Sjálandi og reyndist hún
honum jafnan mikil hjálparhella, meðal annars í þeim erfiðleikum sem steðjuðu
að honum síðar á ævinni. Á næstu árum jókst veraldlegt vafstur Grótíusar og var
hann skipaður æðsti embættismaður hinnar ört vaxandi hafnarborgar Rotterdam
árið 1613.44
Á þessum umbrotatímum í Niðurlöndum voru uppi andstæðar fylkingar í
trúmálum. Annars vegar var frjálslyndur armur þeirra sem voru mótmælendatrúar
og hins vegar íhaldssamari hópur kalvínista, sem ríkisstjóri Niðurlanda, Maurice
af Nassau, studdi. Grótíus beitti sér ekki beinlínis í þessum deilum en studdi þó
opinberlega frjálslyndari arminn, enda tilheyrði velgjörðarmaður hans,
Oldenbarnevelt, þeim hópi. Að lokum fór það svo að Maurice af Nassau og
stuðningsmenn hans létu sverfa til stáls í lok ágúst árið 1618 með þeim
afleiðingum að skoðanir frjálslynda armsins voru þá bannaðar sem villutrú,
forvígismenn þeirra voru handteknir og í kjölfar réttarhalda voru þeir menn ýmist
líflátnir eða dæmdir til langrar fangelsisvistar. Oldenbarnevelt var þannig tekinn
af lífi fyrir landráð árið 1619 en Grótíus var dæmdur í ævilangt fangelsi og var
gert taka út refsingu sína í hinum rammgerða Loevestein-kastala.
Á meðan Grótíus sat inni í Loevestein-kastala fékk hann næði til að hefja á
ný skriftir og var honum með reglulegu millibili sendur aragrúi fræðirita í
bókakistu.45 Eftir því sem leið á fangelsisvist Grótíusar bar sjaldnar á því að
verðirnir könnuðu hvað væri í bókakistum þeim sem bárust Grótíusi, enda voru
þær jafnan aðeins fullar af bókum. Þegar tvö ár voru svo liðin af fangavistinni í

40 Sama heimild bls. xv.
41 David Armitage, The Free Sea — Hugo Grotius — Natural Law and Enlightenment Classics
(Liberty Fund 2004) bls. xii.
42 Neff (n 5) bls. 133.
43 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 216.
44 Neff (n 32) bls. xvii.
45 Lesaffer (n 12) bls. 360–361.