Helga Law Journal - 01.01.2021, Síða 21

Helga Law Journal - 01.01.2021, Síða 21
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 2322 Loevestein-kastala, eða í mars 1621, slapp Grótíus úr prísundinni með því að eiginkona hans og þjónustustúlka báru hann út úr fangaklefa sínum í tómri bókakistu! Í kjölfar þessa ævintýralega flótta komst Grótíus til Parísar þar sem honum var ágætlega tekið af Loðvík XIII. konungi Frakklands. Á næstu árum lifðu Grótíus og fjölskylda hans fyrst og fremst á lífeyri sem Frakkakonungur skammtaði honum. Af ýmsum ástæðum stóð Grótíus alls ekki of vel fjárhagslega þessi ár sem hann bjó í Frakklandi og kom það meðal annars til af því að hann komst í nokkra ónáð hjá Richelieu kardínála sem gekk næstur Frakkakonungi að völdum.46 Í Frakklandi hóf Grótíus að vinna að því verki sem síðar átti ótvírætt eftir að verða höfuðrit hans á sviði þjóðaréttar, De Iure Belli ac Pacis (Um réttinn í stríði og friði), sem kom fyrst út árið 1625. Ritið vakti takmarkaða athygli í fyrstu útgáfu en varð síðar útbreitt. Árið 1631 fór Grótíus aftur til Hollands en hafði þar stutta viðdvöl þar sem andrúmsloftið var enn mjög lævi blandið í hans garð.47 Frá Hollandi hélt Grótíus til Hamborgar árið 1632 þar sem hann dvaldi í tvö ár og upphófst þar sérstakt samband hans við Svíþjóð sem kom til af því að Gústaf Adolf Svíakonungur var mikill aðdáandi verka Grótíusar og sóttist eftir liðsinni hans en á þessum tímum stóð yfir þrjátíu ára stríðið í Evrópu.48 Þótt Gústaf Adolf hafi síðan fallið í nóvember árið 1632 í orrustunni við Lutzen buðu sænsk stjórnvöld Grótíusi að gerast sænskur ríkisborgari og verða sendiherra Svía við hirð Frakkakonungs. Grótíus þekktist þetta boð en vegna styrjaldarinnar komst hann þó ekki til Parísar fyrr en árið 1635. Var þetta mikilsvert embætti þar sem þjóðríkin Svíþjóð og Frakkland voru þá um stundir helstu bandamenn í þrjátíu ára stríðinu gegn veldi Habsborgara.49 Þótt Grótíus ætti þá sem fyrr upp á pallborðið hjá Loðvík XIII. Frakkakonungi var því sama ekki að heilsa gagnvart Richelieu kardínála, en auk þess voru ýmsir sænskir kollegar hans mótfallnir honum. Fór loks svo að Grótíus var, þrátt fyrir væntingar um annað, leystur frá störfum sem sendiherra árið 1644 og hann svo alfarið sniðgenginn þegar kom að því að semja um frið í styrjöldinni miklu. Eftir að Grótíus missti embætti sitt sem sendiherra Svíþjóðar í Frakklandi sóttist hann eftir því að komast í þjónustu Englendinga, en það náði ekki saman og hélt Grótíus þá til Svíþjóðar.50 Þegar hann komst loksins þangað var honum tekið með virktum en var þó gerð grein fyrir því að frekari störf hans fyrir ríkið yrðu að vera þar í landi, en það féll honum ekki í geð. Í nokkurri óvissu um hvað hann ætti næst að takast á hendur hélt Grótíus aftur yfir Eystrasaltið og tók stefnu á Lübeck. Skipið sem hann tók sér far með lenti hins vegar í hafnauð og fórst norður af ströndum Þýskalands 17. ágúst 1645. Grótíusi var bjargað í land við 46 Peter Haggenmacher, „Hugo Grotius (1583–1645)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritsjt.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1098. 47 Hill (n 36) bls. 8. 48 Hermir sagan að konungurinn hafi jafnan ásamt biblíunni haft með sér eintak af De Iure belli ac Pacis Grótíusar á vígvellinum. Sjá sömu heimild bls. 12. 49 Neff (n 32) bls. xix. 50 Sama heimild bls. xxi. illan leik en hann lést skömmu síðar í Rostock þann 26. ágúst sama ár. Lík Grótíusar var flutt til heimaborgar hans, Delft, og grafið þar í Nieuwe Kerk (Nýju kirkju) þar sem liðnir þjóðhöfðingjar Hollands eru lagðir til hinstu hvílu allt til okkar daga. Á torginu fyrir utan þessa tilkomumiklu kirkju var svo reist stór stytta af þessum merka syni Hollands árið 1886 og stendur hún þar enn.51 Það sem aðgreindi Grótíus helst frá mörgum fyrri tíma og samtíma fræðimönnum var að undirstaðan í röksemdafærslu hans var reist á lögmálum sem töldust óháð því hvort samfélag manna væri byggt á kristilegum kennisetningum. Þótt hann vísi víða í skrifum sínum til vilja guðs í anda síðmiðalda er hinn fræðilegi grundvöllur þó óháður kristnum gildum og menningu og á það lagði hann sjálfur áherslu. Eðlisréttur Grótíusar er því ekki trúarlegs eðlis. Grótíus taldist til svonefndra húmanista en sú hreyfing átti rót að rekja til ítölsku borgríkjanna á 15. öld en barst norður til Evrópu um Frakkland á 16. öld og var afar áberandi í Hollandi á 17. öld.52 Húmanisminn samtvinnaðist þar áherslum um borgaraleg gildi samfara andófi eða gagnrýni á áður allsráðandi skólaspeki kaþólskunnar.53 Á sviði lögfræðinnar birtist húmanisminn til dæmis í því að mikil áhersla var lögð á rétta túlkun Rómarréttar, ekki þó af því að það réttarkerfi væri sem slíkt gildandi samtímaréttur heldur af því þar væri um að ræða þróaðasta réttarkerfi menningarþjóðar sem væri vert að læra af.54 Í hinni gömlu kristnu Evrópu síðmiðalda þar sem ríktu keisari og páfi höfðu Rómarréttur og kanónískur réttur haft afgerandi þýðingu í lögskiptum manna almennt en þjóðaréttur í nútímaskilningi var þá ekki til. Í hinum nýju þjóðríkjum varð áherslan nú á það að landsrétturinn ætti að stafa frá valdhöfum ríkisins en jafnframt myndaðist þá þörf fyrir sérstakar reglur um samskipti þessara nýju jafnsettu fullvalda ríkja.55 Í þessu samhengi birtist framlag Grótíusar sem taldi að til væru lög sem stæðu ofar þjóðríkjunum og giltu um samskipti þeirra.56 Sýn Grótíusar á lögin byggðist á því að það valdatóm sem keisarinn og kirkjan höfðu áður fyllt yrði í samfélagi jafnsettra þjóðríkja að lúta reglum sem grundvölluðust á eðli mannsins. Þótt stofnanir og mannasetningar væru forgengilegar þá væru mennskan og eðlisrétturinn sem af henni leiddi ætíð það sem yrði að virða í samfélagi manna sem væru skynsemis- og samfélagsverur. Eðlisrétturinn leiddi óumflýjanlega og rökrétt af tilteknum staðreyndum um mennina og félagstengsl þeirra í náttúrunni.57 Öll lög hlytu því að taka mið af tilteknum eðlisrétti en þar sem honum sleppti væri þó svigrúm fyrir mannasetningar í formi reglna sem stöfuðu frá þar til bærum valdhöfum. Grótíus 51 Styttan var afhjúpuð 1886. Hill (n 36) bls. 15. 52 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 220–221. Ágætt yfirlit um þýðingu húmanismans er í Anthony Grafton, „Humanism and Political Theory“ í J.H. Burns (ritstj.), The Cambridge History of Political Thought — 1450–1700 (Cambridge University Press 1991) bls. 9–29. 53 Lesaffer (n 12) bls. 343. 54 Sama heimild bls. 354–355. 55 Sama heimild bls. 356. 56 Tuck (n 37) bls. 515. 57 Hill (n 36) bls. 2 og 9.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188
Síða 189
Síða 190
Síða 191
Síða 192
Síða 193
Síða 194
Síða 195
Síða 196
Síða 197
Síða 198
Síða 199
Síða 200
Síða 201
Síða 202
Síða 203
Síða 204
Síða 205
Síða 206
Síða 207
Síða 208
Síða 209
Síða 210
Síða 211
Síða 212
Síða 213
Síða 214
Síða 215
Síða 216
Síða 217
Síða 218
Síða 219
Síða 220
Síða 221
Síða 222
Síða 223
Síða 224

x

Helga Law Journal

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.