Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 24

Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 24
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 2524 taldi að aðgreina bæri lög og trúarbrögð þar sem lögin snerust aðeins um veraldleg réttindi og skyldur. Jafnvel þótt guð væri ekki til myndi eðlisréttur gilda um þá birtingarmynd sem væru mennirnir og samfélag þeirra.58 Eðlisréttur væri eilífur og óumbreytanlegur á meðan mannasetningar, sem gátu ýmist verið staðbundinn réttur, gilt í ríki eða jafnvel í samskiptum ríkja með þeirra samþykki, byggðust á vilja valdhafanna.59 Þótt Grótíus hafi vissulega, líkt og ýmsir samtíðarmenn hans á borð við Francis Bacon, René Descartes og Galíleó, verið sporgöngumaður upplýsingarinnar þá kallaðist hann auðvitað í verkum sínum ríkulega á við hugmyndir fyrri tíma manna um lög og lögfræði og ber þar helsta að nefna þá Ísidór frá Sevilla, Tómas frá Akvínó, Francisco de Vitoria, Francisco Suárez og Alberico Gentili.60 Þá sótti Grótíus almennt, líkt og flestir samtíðarmenn hans, hugmyndir í speki Aristótelesar, til stóuspekinga, í klassíska hefð Rómarréttar og til biblíuskrifa, svo segja má að hann hafi hugmyndafræðilega allt eins verið fulltrúi hinna íhaldssömu miðalda fremur en síðari tíma hugmynda um lög og rétt.61 Sérstaða Grótíusar helgast hins vegar af því að það var hann er fyrstur setti með áhrifaríkum hætti fram hugmyndina um þjóðarétt sem heildstætt regluverk sem síðari tíma fræðimenn og fulltrúar ríkja tóku síðan einkum mið af.62 Að þess tíma hætti notaði Grótíus mikið líkingar milli einstaklinga og ríkja auk þess að beita afleiðslu (deduction) til að leiða fram reglur af eðlisrétti. Leit hann á ríki sem stærri einingar fyrir einstaklinga í tilteknum samfélögum og að valdhafar þar hefðu þegið fullveldisréttinn frá einstaklingunum. Af því hlyti að leiða að réttindi og skyldur ríkja gætu ekki verið annars eðlis en einstaklinganna sem þau leiddu rétt sinn frá.63 Hvað varðar eðlisrétt, sem var að mati Grótíusar æðsta réttarheimildin, þá taldi hann að sama grundvallarlögmál hlyti að gilda um ríki og einstaklinga í náttúrunni sem væri grundvallarrétturinn til að viðhalda sjálfum sér og er að segja má frumregla Grótíusar.64 Af henni leiddi Grótíus réttinn til að verja sig og til að tileinka sér nauðsynleg gæði án þess að gengið væri á réttindi annarra.65 Af því leiddi hann síðan fram þær grunnreglur að fyrir illvirki bæri að refsa en fyrir góðverk skyldi launa.66 Þá taldi Grótíus að öll réttarkerfi hlytu að byggjast á þeirri grunnreglu Rómarréttar að samninga bæri að virða og ríki yrðu því að vera í vissu jafnvægi og hafa bolmagn til að standa við samninga.67 58 Skirbekk og Gilje (n 7) bls. 251. 59 Neff (n 32) bls. xxii. 60 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 214–217; Neff (n 32) bls. xxv; Richard Tuck, The Rights of War and Peace: Political Thought and the International Order from Grotius to Kant (Oxford University Press 1999) bls. 108. 61 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 215; Neff (n 32) bls. xxi–xxii. 62 Hill (n 36) bls. 3–4. 63 Tuck (n 37) bls. 508–509. 64 Sama heimild bls. 506. 65 Sama heimild bls. 507–508. 66 Armitage (n 41) bls. xiv. 67 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 217. Þýðingarmestu rit Grótíusar á sviði þjóðaréttar voru annars vegar De Jure Pradeae Commentarius (Grótíus hafði gefið handritinu nafnið De Rebus Indicis en útgefendurnir breyttu síðar heitinu) og hins vegar fyrrnefnt De Jure Belli ac Pacis. Eins og þegar hefur verið getið kom síðarnefnda ritið fyrst út árið 1625, en eingöngu einn kafli í hinu fyrrnefnda var birtur á meðan Grótíus var enn á lífi og nefndist sem fyrr segir Mare Liberum (Frelsi hafsins) og kom út árið 1609.68 Handritið að De Jure Pradeae kom hins vegar ekki fyrir sjónir almennings fyrr en árið 1864 þegar það var selt á uppboði og var það gefið út opinberlega í fyrsta skipti fjórum árum síðar.69 Náin tengsl eru milli þessara rita þar sem margar hugmyndir sem komu fram í De Jure Pradeae voru nánar útfærðar í höfuðritinu De Jure Belli ac Pacis. Í öðrum kafla De Jure Pradeae setur Grótíus fram níu algildar reglur og þrettán lögmál sem leiða af eðlisrétti. Reglurnar níu taldi Grótíus að flestir skynsamir menn gætu ekki vefengt. Lögmálin þrettán voru með einum eða öðrum hætti leidd af reglunum. Þau gildi (eða norm) sem leiddu af reglunum og lögmálunum væru æðri mannasetningum, þ.e. sett lög manna hlytu að víkja ef þau væru andstæð þessum gildum eðlisréttar. Það leiddi meðal annars af þessum eðlisrétti að menn mættu grípa til sjálfsvarnar og vernda það sem væri þeim mikilvægast. Jafnframt skyldi maður ekki skaða samborgara sína og ekki heldur taka sér verðmæti sem þegar tilheyrðu öðrum. Við túlkun á þessum reglum eðlisréttar ber að hafa í huga að Grótíus taldi þær einnig eiga fullum fetum við í samskiptum fullvalda og jafnstæðra ríkja. Með stoð í framangreindum frumgildum gat Grótíus dregið ýmsar ályktanir um það hvaða lög og reglur hlytu að gilda í samskiptum ríkja. Þannig kom fram í Frelsi hafsins að ólíkt því sem gilti um landsvæði þá gæti enginn tileinkað sér hafrýmið. Þetta stafaði að hans mati af því að hafið væri það stórt að enginn hefði tök á að viðhalda umráðum sínum yfir því til lengri tíma litið. Jafnframt leiddi hagnýting þess með siglingum, fiskveiðum og öðrum hætti ekki til tjóns fyrir neinn. Rök Grótíusar fyrir frelsi hafsins voru því öðrum þræði reist á því lögmáli að hver og einn mætti tileinka sér það sem ekki tilheyrði öðrum, sérstaklega ef sú tileinkun væri til þess fallin að hjálpa viðkomandi að lifa gagnlegu lífi. Af þessu leiddi að einkaréttur yfir hafsvæði yrði eingöngu réttlætanlegur með tilliti til ákveðinnar nauðsynjar, en hún væri almennt ekki fyrir hendi. Í öllum aðalatriðum var kenning hans sem sagt sú að hvorki eðlisrök né fyrirliggjandi mannasetningar gætu tryggt einstökum ríkjum eða mönnum rétt til að takmarka nokkrum frjálsa hagnýtingu hafsins. Aftur á móti viðurkenndi Grótíus síðar, í De Jure Belli ac Pacis, að ríki mætti tileinka sér hafsvæði nálægt ströndum sínum.70 Hagnýting hafsins skyldi því vera frjáls að frátöldu takmörkuðu svæði með ströndum ríkja sem samsvarar nú í megindráttum sjónarmiðum í þjóðarétti um landhelgi. 68 Þegar ritið kom upphaflega út var höfundur þess nafnlaus. 69 Hið heildstæða handrit af De Rebus Indicis uppgötvaðist ekki fyrr en afkomendur Grótíusar hugðust selja skjalasafn hans árið 1864, en 19. aldar útgáfan fékk sem áður segir heitið De Jure Praedae Commentarius. Tuck (n 60) bls. 81; Armitage (n 41) bls. xiii; Hill (n 36) bls. 7. 70 Richard Barnes, Property Rights and Natural Resources (Hart Publishing 2009) bls. 171.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199
Blaðsíða 200
Blaðsíða 201
Blaðsíða 202
Blaðsíða 203
Blaðsíða 204
Blaðsíða 205
Blaðsíða 206
Blaðsíða 207
Blaðsíða 208
Blaðsíða 209
Blaðsíða 210
Blaðsíða 211
Blaðsíða 212
Blaðsíða 213
Blaðsíða 214
Blaðsíða 215
Blaðsíða 216
Blaðsíða 217
Blaðsíða 218
Blaðsíða 219
Blaðsíða 220
Blaðsíða 221
Blaðsíða 222
Blaðsíða 223
Blaðsíða 224

x

Helga Law Journal

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.