Helga Law Journal - 01.01.2021, Síða 39

Helga Law Journal - 01.01.2021, Síða 39
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4140 Greina má þó viss blæbrigði í röðum vildarréttarmanna 19. aldar á sviði þjóðaréttar eftir áherslum. Margir lögðu áherslu á þýðingu empirískrar greiningar á framkvæmd og afstöðu ríkja sem grunn að reglum, þ.e. á myndun þjóðréttarvenja. Aðrir lögðu áherslu á sameiginlegan vilja ríkja í formi samkomulags þeirra en þjóðréttarsamningar urðu æ fleiri og viðameiri á 19. öld. En nokkrir lögðu áherslu á að slíkar bindandi reglur yrðu til ef ríki undirgengjust þær og þá jafnvel einhliða. Út frá þessum ólíku áherslum risu mismunandi skólar um þýðingu ýmissa álitaefna, svo sem um muninn á þjóðréttarvenju og annars konar vana í samskiptum ríkja, um mun á réttarskapandi og réttarskipandi þjóðréttarsamningum og áherslur í sambandi við tvíeðli þjóðaréttar og landsréttar. Áherslan á ríkin og fullveldi þeirra og rétt þeirra til að viðhalda sér og á tvíeðli þjóðaréttar og landsréttar eru raunar þættir sem aðgreina sýn vildarréttar á þjóðarétt borið saman við eðlisrétt, auk þess sem samþykki ríkisins verður grundvöllur allra gildra réttarheimilda sem það telst bundið af. Afneitun á eðlisrétti eins og varð áberandi á síðari hluta 19. aldar var þó alls ekki það sem þeir Suárez, Grótíus og Vattel, er lögðu grunninn að þýðingu mannasetninga fyrir þjóðarétt, höfðu í huga. Hvað varðar aldarfarið þá er líka rétt að hafa það hugfast að á 19. öld sjást einnig fyrstu merki þess að þjóðaréttur sé að losna úr viðjum þess að teljast því sem næst alfarið evrópskur þar sem fræðimenn frá Suður- Ameríku voru þá byrjaðir að gera sig gildandi en enn var þess að bíða fram á 20. öld að ríki í öðrum heimsálfum gerðu sig almennt mjög gildandi á vettvangi þjóðaréttarins. En 19. öldin með öllum sínum framförum var einnig öldin þar sem nýlendustefna ríkja Vesturlanda náði hámarki og fræðimennmenn gerðu þá gjarnan enn blygðunarlaust greinarmun á svokölluðum siðuðum ríkjum og villiþjóðum.119 Ekki er hér ráðrúm til þess að fjalla um marga merka fræðimenn sem voru merkisberar vildarréttar í þjóðarétti á 19. öld. Verður hér látið við það eitt sitja að minnast á tvo fræðimenn sem áttu ríkan þátt í að móta nýtt réttarsvið á þeim tíma, þ.e. nútímarétt varðandi lög í stríði á sviði þjóðaréttarins. Þetta eru annars vegar þýski Bandaríkjamaðurinn Francis Lieber en hins vegar rússneski heimsborgarinn F.F. Martens. 8 Tveir frumkvöðlar þjóðaréttar um stríð og frið á 19. öld — Francis Lieber og F.F. Martens Á 19. öld voru sjónarmið vildarréttar orðin nær allsráðandi í fræðilegri umræðu um þjóðarétt og fyrri tíðar hugmyndir í anda eðlisréttar um réttlátt stríð áttu undir högg að sækja, en lausn deilumála og vopnuð átök til að leysa milliríkjadeilur voru eftir sem áður óleyst vandamál. Áður en sérstakt framtak Svisslendingsins Henry Dunant kom til skjalanna og leiddi til gerðar fyrstu Genfarsamningana um lög í stríði 1863 og tilurðar Alþjóða Rauða krossins 1864 hafði Bandaríkjamaður af þýskum ættum, Farncis Lieber (1798–1872), áður orðið frumkvöðull þess á síðari tímum að setja fram á skipulegan hátt reglur um lög í stríði (jus in bello). Nokkru 119 Anghie (n 4) bls. 35. síðar á 19. öldinni var það síðan framlag rússnesks diplómats og fræðimanns, sem ættaður var ofan af Eystrasalti, Fyodor Fyodorovich Martens (1845–1909), sem lagði enn frekari grunn að slíkum reglum á þessu sviði þjóðaréttar, sem og varðandi það hvernig sporna mætti við vopnuðum átökum ríkja með regluverki (jus ad bellum). F.F. Martens var að segja má leiðandi í því að skipulagðar voru og haldnar miklar friðarráðstefnur ríkja í Haag árin 1899 og 1907. Francis Lieber fæddist í Berlín og gekk ungur til liðs við prússneska herinn í Napóleonsstríðunum og barðist meðal annars í orrustunni við Waterloo þar sem hann hlaut alvarleg sár. Upp frá þessari reynslu fékk hann mikinn áhuga á sameiningu þýsku ríkjanna og því hvernig gera mætti vopnuð átök mannúðlegri. Lenti Lieber upp á kannt við stjórnvöld í Prússlandi vegna aktífisma og var ítrekað fangelsaður og 1826 flúði hann til Bretlands og fluttist svo þaðan til Boston í Bandaríkjunum árið 1827. Akademískur ferill Lieber nær loks flugi þar í landi árið 1835 þegar hann hlaut stöðu við Háskólann í Suður-Karólínu en árið 1860 verður hann svo prófessor í stjórnmálafræði við Columbia-háskólann í New York og átti síðan þátt í að setja lagadeild þess kunna skóla á laggirnar. Í þrælastríðinu 1861–1865 gegndi Lieber jafnframt ráðgjafarstörfum fyrir alríkisstjórnina í Washington sem sérfræðingur um álitaefni sem lutu að lögum í stríði.120 Á þeirri vegferð varð svo til þekktasta framlag hans til þjóðaréttar eða Viðmiðunarreglur Liebers um lög í stríði (Lieber Code) frá 1863, en þar var um að ræða samsafn af reglum um lög í stríði byggt á greiningu hans á því sem var þá talið gildandi venjuréttur eða voru nýmæli sem herir Bandaríkjanna (norðurríkjanna) töldu sig bundna af í átökunum við uppreisnarheri suðurríkjanna í borgarastríðinu.121 Framangreindar viðmiðunarreglur Liebers um lög í stríði þóttu hafa slíka þýðingu að Lincoln forseti Bandaríkjanna gaf þær út sem tilskipun nr. 100, 24. apríl 1863. Reglurnar fólu meðal annars í sér reglur um herlög, meðferð opinberra og einkaeigna óvinarins, liðhlaupa, stríðsfanga, gísla, uppreisnarmenn og vopnahlé. Voru þetta fyrstu reglur af því tagi sem her setti sér með svo skipulegum hætti og var gjarnan litið til upp frá því af öðrum ríkjum. Þar koma fram reglur sem enn hafa grundvallarþýðingu í gildandi þjóðarétti um lög í stríði, svo sem sú grundvallarregla að tækum aðferðum til þess að skaða óvininn í stríði séu þó viss takmörk sett og þá einkum út frá gildum hernaðarhagsmunum og mannúð. Þá setti Lieber fram viðmið um stríðsglæpi ef helstu lögum í stríði væri ekki fylgt og um það hvernig bæri þá að meðhöndla slík mál. Einnig reglur er bönnuðu pyndingar á stríðsföngum, til að afla upplýsinga og um skyldu til verndar menningarverðmæta í stríði, svo nokkuð sé nefnt.122 En viðlíka viðmið unnu sér síðan sess í fyrsta Genfarsáttmálanum sama ár og í Haagsamningunum 1899 og 1907. 120 Silja Vöneky, „Francis Lieber (1798–1872)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press) bls. 1137–1138. 121 Sama heimild bls. 1139. 122 Sama heimild bls. 1139–1140.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188
Síða 189
Síða 190
Síða 191
Síða 192
Síða 193
Síða 194
Síða 195
Síða 196
Síða 197
Síða 198
Síða 199
Síða 200
Síða 201
Síða 202
Síða 203
Síða 204
Síða 205
Síða 206
Síða 207
Síða 208
Síða 209
Síða 210
Síða 211
Síða 212
Síða 213
Síða 214
Síða 215
Síða 216
Síða 217
Síða 218
Síða 219
Síða 220
Síða 221
Síða 222
Síða 223
Síða 224

x

Helga Law Journal

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.