Helga Law Journal - 01.01.2021, Síða 43

Helga Law Journal - 01.01.2021, Síða 43
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4544 vildarréttarmanna á sviði þjóðaréttar á 20. öld, en á meðal hugmyndastrauma úr þeim ranni er kenningaskóli Vínarskólans sem gerði ráð fyrir því að setja mætti fram frumgreiningar á þjóðarétti í anda vildarréttar en þó algerlega óháð öðrum félagsvísindum. Hér í framhaldi er þó aðeins svigrúm til þess að stikla á stóru og greina frá þremur merkum og leiðandi fræðimönnum. Í fyrsta lagi er þá um að ræða Lassa Openheim sem telja má nokkuð dæmigerðan fyrir klassískar vildarréttaráherslur á síðari hluta 19. aldar og fram á 20. öld. Í öðru lagi Hans Kelsen sem var helsti kennimaður Vínarskólans á 20. öld. Í þriðja lagi er svo loks Hersh Lauterpacht, sem samtvinnar hefðbundinn vildarrétt við sterkar áherslur frá frjálslyndisstefnu og mannréttindum í sínum verkum og skrifum á 20. öld, sem verður nú að telja meginstraums nálgun á þjóðarétt eftir heimsstyrjaldirnar tvær. 10 Nokkrir helstu fræðimenn í þjóðarétti á 20. öld — Oppenheim, Kelsen og Lauterpacht Að endingu verður nú fjallað um þrjá fræðimenn sem allir settu mjög mark sitt á þróun þjóðaréttar á 20. öld en allir áttu þeir nokkuð viðlíka rætur ef svo mætti segja. Þeir voru allir af gyðingaættum, komu frá hinum þýska menningarheimi í Mið-Evrópu og þurftu allir að yfirgefa heimalönd sín á þessari öld öfganna, sem síðan leiddi til þess að þeir urðu að hasla sér völl í nýju heimalandi og lögðu þá fyrir sig þjóðarétt og komust svo allir til metorða á því sviði hver á sinn hátt. Er hér átt við Lassa Oppenheim (1858–1919), Hans Kelsen (1881–1973) og Hersch Lauterpacht (1897–1960). Oppenheim má telja vera nokkuð dæmigerðan fyrir vildarréttaráherslur 19. aldar og fram á 20. öld, Kelsen fetar að vissu leyti meira í fótspor háfleygari fræðimanna fyrri alda með afar sérstakri vildarréttarkenningu sinni um „hin hreinu lög“, en Lauterpacht er svo að segja leiðandi fræðimaður á sviði þjóðaréttar á síðari hluta 20. aldar þar sem áherslur vildarréttarins eru mildaðar af hugmyndafræði frjálslyndis og einstaklingsréttinda svo að útskýra megi með raunsönnum hætti þjóðarétt og fyrir hvað hann virðist helst standa í nútímanum. Lassa Francis Openheim fæddist inn í vel stæða fjölskyldu í nágrenni Frankfurt og nam hann síðan lögfræði í Göttingen, Berlín, Heidelberg og loks Freiburg þar sem hann var lausráðinn stundakennari í refsirétti árið 1889, en þá þegar var svo komið að vandasamt var fyrir menn af gyðingaættum að fá fastar stöður við háskóla í Þýskalandi. Var það ekki fyrr en Oppenheim afréði að flytja til Basel í Sviss að hann fékk loks prófessorsstöðu við háskólann þar í borg. Oppenheim var eftir sem áður ekki ánægður með ástandið í Mið-Evrópu á þessum árum og árið 1895 ákveður hann óvænt að brjóta allar brýr að baki sér og flytjast til Englands. Á sama tíma fer áhugi hans á þjóðarétti vaxandi og hann hefur stundakennslu í nýju landi við þann kunna skóla London School of Economics and Political Science (LSE) á því sviði og fær ríkisborgararétt í Bretlandi um aldamótin 1900, en auk þess byrjar breska utanríkisráðuneytið að leita til hans með ráðgjöf varðandi þjóðarétt. Árið 1905 kemur svo út fyrsta útgáfan af því kunna riti sem við nú þekkjum sem Oppenheims International Law og slær það umsvifalaust í gegn sem áhrifamesta ritið á sviði þjóðaréttar og er það svo enn í síðari útgáfum annarra. Árið 1908 er Oppenheim síðan ráðin Whewell prófessor í þjóðarétti við Háskólann í Cambridge og gegndi hann þeirri stöðu allt til dauðadags í október 1919.129 Sem fyrr segir vakti þetta rit Oppenheims þegar gríðarlega athygli og kom fljótlega út í fjölda ríkja og hann varð þekktur maður á heimsvísu á sviði þjóðaréttar. Það sem einkennir ritið öðru fremur er sá ásetningur höfundarins að setja skipulega og hlutlægt fram reglur þjóðaréttar eins og þær birtast í eiginlegum milliríkjasamskiptum, það er þá einkum í formi þjóðréttarvenja og þjóðréttarsamninga. Telja má áherslur Oppenheim dæmigerðar fyrir 19. aldar vildarréttaráherslur í þjóðarétti þar sem hann lagði mest upp úr hlutlægri greiningu á eiginlegri framkvæmd ríkja og þýðingu hennar í samhengi.130 Er þó ljóst að líkt og Kant þá taldi Oppenheim þjóðarétt hafa sérstakan normatífan tilgang sem væri sá að fyrirbyggja deilur ríkja og því væri algert lykilatriði að menn kynnu skil á reglunum eins og þær væru. Enn fremur er ljóst að Oppenheim deilir ekki þeirri sýn John Austin að þjóðaréttur sé ekki lög þar sem um væri að ræða samfélag ríkja sem teldu sig bundin af slíkum rétti og tiltekin viðurlög gætu réttilega leitt af brotum.131 Rit Oppenheim um þjóðarétt varð eftir hans dag að nokkurs konar stofnun á sviði þjóðaréttar þar sem eftirmenn hans tóku hver af öðrum við keflinu að ritstýra síðari útgáfum og má þar helsta nefna þá Arnold McNair og Hersch Lauterpacht.132 Hans Kelsen er ekki aðeins þekktur fyrir framlag sitt til þjóðaréttar heldur er hann einnig talinn vera einn helsti réttarheimspekingur 20. aldar fyrir vildarréttarkenningu sína um hið hreina form laganna (pure theory of law). Kelsen var þó þar ekki að öllu leyti eyland þar sem hann tilheyrði hópi fræðimanna í lögum sem voru einkum við Háskólann í Vínarborg og sem hafa síðar jafnan verið nefndir í einu lagi Vínarskólinn.133 Aðferðafræði Kelsen gekk út á það að greina lögin án áhrifa frá öðrum félagsvísindum þar sem lögfræði væru sérstök vísindi sem aðgreina bæri fullkomlega frá siðfræði, þjóðfélagsfræðum og stjórnmálum.134 Eftir því sem á leið fékk Kelsen sérstakan áhuga á þjóðarétti sem skipar mikilvægan sess í kenningu hans og enn síðar beindist sá áhugi hans einna helst að þróun alþjóðastofnana og þá einkum Sameinuðu þjóðanna. 129 Mathias Schmoeckel, „Lassa Oppenheim (1858–1919)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1152–1153. 130 Neff (n 5) bls. 230. 131 Anghie (n 4) bls. 48. 132 Schmoeckel (n 129) bls. 1153–1155. 133 Aðrir merkir fræðimenn kenndir við Vínarskólann eru þeir Josef Kunz og a.m.k. um tíma Alfred Verdross. 134 Bardo Fassbender, „Hans Kelsen (1881–1973)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1167.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188
Síða 189
Síða 190
Síða 191
Síða 192
Síða 193
Síða 194
Síða 195
Síða 196
Síða 197
Síða 198
Síða 199
Síða 200
Síða 201
Síða 202
Síða 203
Síða 204
Síða 205
Síða 206
Síða 207
Síða 208
Síða 209
Síða 210
Síða 211
Síða 212
Síða 213
Síða 214
Síða 215
Síða 216
Síða 217
Síða 218
Síða 219
Síða 220
Síða 221
Síða 222
Síða 223
Síða 224

x

Helga Law Journal

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.