Andvari - 01.01.2013, Side 24

22
JÓN SIGURÐSSON
ANDVARI
Auðvitað harðnaði að sama skapi í andúð og samkeppni kaupmanna
í höfuðstað Norðurlands, en þeim þótti félagið seilast allt of langt og
víða til áhrifa og sýna einokunartilburði. Vitanlega var þetta stríð um
markaðinn. Kaupfélagið efldist. Kaupmönnum fannst félagið skreyta
sig með þjóðvakningarhugsjónum og þeim gramdist það. Ennþá verra
var að hér var fjallað opinberlega um útreikning og ráðstöfun arðs sem
hafði verið helgasta rekstrarleyndarmál.
En samvinnufólkinu þótti það engin goðgá að vinna gegn gamalgró-
inni stéttaskiptingu, ákvarða öllum arð eftir viðskiptum og samþætta
mörg rekstrarsvið í opnu og lýðræðilegu félagi. Félagsmenn og for-
ystumenn KEA litu á sjálfa sig sem þátttakendur í þjóðlegri endurreisn
allrar alþýðunnar undir leiðsögn sjálfseignarbændastéttarinnar. Þessi
stétt fyllti ungmennafélögin og vildi alls staðar gróðursetja þjóðræki-
legan metnað og framfarahug. Það er engum ofsögum sagt að það var
björt þjóðernisrómantík í loftinu, innan um öll vandræðin, fátæktina og
vanefnin við að byggja og reisa upp og þoka framför þjóðarinnar áfram.
Arið 1931 segir Vilhjálmur Þór í riti á vegum kaupfélagsins: „Engin ...
atvinnugrein (sé)... KEA óviðkomandi, heldur ... beri því... að styrkja
hverjar þær framkvæmdir sem líkur eru fyrir að geri félagsmenn efna-
lega sjálfstæðari“. Þetta var nefnilega sjálfstæðisbarátta, heilagt stríð.
Vilhjálmur Þór varð á skömmum tíma aðstoðarmaður Sigurðar
Kristinssonar sem tekið hafði við forystu KEA af bróður sínum
árið 1918. Vilhjálmur tók síðan við sem kaupfélagsstjóri 1. júlí 1923,
kornungur að aldri, þegar Sigurði var fyrirvaralaust falið að^ taka við
forstöðu Sambandsins, að Eiallgrími bróður sínum látnum. A þessum
árum urðu margir merkisatburðir í sögu kaupfélaganna. Líklega skiptir
mestu að árið 1921 náðist málamiðlun á Alþingi um samvinnulögin.
Þau veittu samvinnufélögum trausta lagastoð og eyddu deilunum um
tvöfalda skattinn sem þau höfðu sum tekist á við fram til þess. Aftur á
móti skylduðu lögin félögin til samábyrgðar og þetta þrengdi vitaskuld
að þeim.
Fyrstu meginverkefni Vilhjálms sem kaupfélagsstjóra voru barátta
upp á líf og dauða við skuldasöfnunina sem verðhrunið í lok fyrra stríðs
hafði leitt af sér, bæði fyrir félagið sjálft og félagsmennina. Auðvitað
kom það fyrir að kaupfélagsstjórinn taldi sig knúinn til að herða að
félagsmanni vegna fjárskorts og út í frá var það stundum kallað ein-
okunartilburðir. Vilhjálmur náði fljótt árangri, en hann þakkaði það
eyfirskum bændum og taldi þá hafa sýnt þolinmæði, þrek og skilning.