Andvari - 01.01.2013, Page 114

112
HJALTI HUGASON
ANDVARI
Liður í niðurbrotinu er samfélagsleg útskúfun sem Sigríður mætir þá sjald-
an hún fer af bæ, einkum til jarðarfara. Eins þéttist sveitarkvitturinn sem for-
dæmir hana en ber blak af sr. Guðna. Þegar dregur að sögulokum tekur hann
á sig sýnilegt form, verður líkt og sjálfstæð sögupersóna, slæðingur, draugur
sem boðar váleg tíðindi:46
Umtalið kolsvart og skitið, af því að velkjast mann frá manni í dalnum komst til
Sigríðar að lokum, læddist og gufaði inn lítið að ummáli í einu en safnast þegar saman
kemur og kornið fyllir mælinn.. ,47
Lokastig sögunnar, dauðinn, hefst með að landfarsótt berst í dalinn. Sr. Guðni
veikist en hjarnar við. í þorrabyrjun veikist Sigríður, tekin og tærð af baráttu
undangenginna missera. Hún er hætt komin en það bregður til hins betra.
Morguninn eftir sótthvörfin heyrir hún hljóðskraf í baðstofunni fram af svefn-
húsi sínu. Þar er komin Steinunn á Gili, næsta bæ við Kirkjuból, í hlutverki
skapanornar og kveður upp þann dóm að best væri fyrir alla að Sigríður dæi.
Ummælin verða að áhrínsorðum, Sigríði slær niður og hún deyr. Kolsvart og
skitið umtalið reynist hafa verið fylgja Steinunnar.
Að framan var drepið á að hestar gegna ítrekað dramatísku hlutverki í
sögunni. Slíkt er nærtækt í sveitalífssögu. Hið sama má segja um árstíðir
og veður. Stórhríð brestur á þegar tilfinningar Sigríðar og Þórarins brjótast
fyrst út og Þórarinn berst við hana á heimleið um nótt.48 Þegar þau hafa á
hinn bóginn gengist við tilfinningunum fyrir sjálfum sér bregður höfundur
upp lýsingu af vorkomu er sólin vekur náttúruna, dýr og jurtir, til nýs lífs
en þá senu taldi Einar H. Kvaran sýna að Þorgils væri „fæddur rithöfundur“
er væri öðrum íslenskum höfundum hæfileikaríkari.49 Veðurlýsingar gegna
einnig öðru hlutverki í sögunni. Þær verða líkt og leiðarstef sem ætlað er að
bregða ljósi á tilfinningar eða aðstæður og koma til sögunnar eftir að uppgjör
Sigríðar er hafið. Oftast er þar vísað til tvísýns veðurs, bliku sem grúfir yfir,
en einnig vetrarþoku, jökulblæjar og hríðar.50 Loks má benda á rás sögunnar
sjálfrar frá hásumri til þorra.
Hér að framan var vikið að hugmyndum um táknræn heiti þeirra bæja sem
helst koma við sögu. Hvort sem sú túlkun er viðurkennd eða ekki er forvitni-
legt að skoða landafræði sögunnar og líta á bæina sem afmarkaða „heima“
eða heimkynni mismunandi hugmyndafræði og siðgæðis.51 Kirkjuból, prest-
setrið yst í dalnum, verður miðstöð hræsni og yfirdrepsskapar. Þar situr sr.
Guðni sem fastast í skjóli almenningsálitsins en Sigríður, persónugerfingur
heiðarleikans, flýr af hólmi til að bjarga lífi sínu. Á næsta bæ, Gili, búa Jón og
fyrrnefnd Steinunn. Þar stendur ótæmandi brennivínskútur prestinum ávallt
opinn, þar eru brugguð launráð og þaðan fer Steinunn til að kveða upp skapa-
dóm sinn yfir Sigríði. Þá kemur Brú þar sem Steinar býr og Sigríður leitar