Andvari - 01.01.2013, Page 162

160
SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR
ANDVARI
Næsta bók sem Bjarni sendi frá sér var Andlit sem, eins og áður segir, er
uppvaxtar- og þroskasaga höfundar. Kannski má segja að með þeirri bók hafi
Bjarni byrjað að nálgast þríeiningarregluna - „land, þjóð og tunga“ - því þar
er sögusviðið eðli málsins samkvæmt að mestu leyti Island, þótt leikar ber-
ist einnig til Færeyja og Svíþjóðar. Andlit hefur undirtitilinn skáldœvisaga.
Þetta heiti, sem Guðbergur Bergsson notaði yfir bækurnar tvær sem fjalla
um bernsku hans og uppvöxt í Grindavík, hafa margir gripið á lofti enda
hitti það í mark sem skilgreining á ákveðinni tegund sjálfsæviskrifa. Ef spurt
er hvernig skáldævisagan greini sig frá hinni hefðbundnu sjálfsævisögu er
svarið að finna í afstöðu höfundarins til verksins', afstöðu þess sem skrifar til
þess hvernig viðkomandi skrifar um ævi sína. Hér er um að ræða texta sem
er skrifaður á forsendum skáldskaparins þótt unnið sé með efnivið sem á sér
stoð í „raunverulegum" atvikum og staðreyndum úr lífi höfundar. Eitt af því
sem einkennir slík sjálfsæviskrif - og skilur þau gjarnan frá hefðbundnari að-
ferðum - er að sannleikshugtakið er dregið í efa og brigðulleiki minnisins er
gjarnan beinlínis til umræðu. Þá eru hugmyndir um að hægt sé að draga upp
mynd af heildstæðu sjálfi í línulegri, raunsærri frásögn yfirleitt gefnar upp á
bátinn; textinn gjarnan brotakenndur líkt og þær sjálfsmyndir sem upp teikn-
ast í frásögninni. Þá er oft um að ræða texta sem einkennist af margræðari
og myndrænni framsetningu en tíðkast í hefðbundnari sjálfsævisögum.9 Strax
í titli bókarinnar kemur fram tvíræðni því eintölu- og fleirtölumynd orðsins
Andlit er sú sama. Þegar við bætist að myndin framan á bókarkápunni er af
grímu eða dulargervi er ekki laust við að lesandi fyllist grunsemdum um að
hér sé ekki allt sem sýnist, sem staðfest er með undirtitlinum skáldœvisaga.
Hér er sem sagt um að ræða skáldverk sem byggist á ævi höfundar sem reynist
hafa frá ýmsu áhugaverðu að segja.
Andlit Bjarna Bjarnasonar samanstendur af mörgum mislöngum frásögnum
þar sem sögumaður bregður upp atvikum frá því hann er sjö ára gamall og þar
til hann stendur á þrítugu. Þótt hann sé sjálfur ætíð miðja frásagnarinnar fjalla
þær margar hverjar ekki síður um annað fólk; ættingja, kunningja og ýmsa
aðra sem hann kemst í kynni við. Það má því segja að hér sé brugðið upp svip-
myndum eða skyndimyndum af fólki sem margt hvert verður afar eftirminni-
legt í meitlaðri frásögn Bjarna sem tekst að gæða sumar persónulýsingarnar
allt að því goðsagnakenndum víddum, þegar honum tekst best upp. Hér má
nefna mynd hans af öldruðum bræðrum á Eyrarbakka, og myndir hans af föð-
urafa og móðurömmu, svo dæmi séu tekin. En í gegnum allar skyndimynd-
irnar af öðru fólki og samskiptum sögumanns við það framkallast smám
saman einnig sú mynd af honum sjálfum sem er kannski grundvallar(hug)
mynd bókarinnar: Portrett af listamanninum sem ungum manni eða eins og
næstsíðasti kafli bókarinnar heitir: „Síðasta portrett af neðanjarðarkúnstner.“
Andlit er því fyrst og fremst þroskasaga rithöfundar; í litríkum frásögnum er