Andvari - 01.01.2013, Side 173

ANDVARI
SÍÐASTA FREISTINGIN
171
hún seidd fram með dansi og tónlist, með helgisiðum sem æra fólk inn í al-
gleymi hljóðfæraleiks, dans og söngs, uns hún lýkur upp hliðum helgidóms-
ins.
Þessi arfleifð mínosmenningarinnar skín í gegn í verkum Kazantzakis og
gerir þau í senn framandi og djúp að merkingu. Þar hljómar skáldið vel við
Nietzsche, við algleymið, ástina og ástríðuna, leiðina til Guðs fyrir upplifun
sköpunarinnar, en ekki með afneitun hennar, ekki með firringu frá henni
heldur í sátt við hana. Leiðin stefnir til sameiningar við guðdóminn með því
að sameinast öðrum manneskjum, í ástinni er ást hinnar miklu gyðju seidd
inn í veruleika mannsins.
En samt heillast Kazantzakis einnig af hinni þverstæðukenndu andstæðu
þessarar sköpunartengdu trúarupplifunar. Hann heillast líka af þeim Kristi
sem hann kynnti rækilega til sögunnar í Grísku dymbilvikunni og víðar,
manninum sem er andans maður í þeim skilningi að hann er kominn til að
gera hin æðstu gildi í mannlegri tilvist að veruleika. Hann kemur ekki neðan
frá, ekki úr jörðinni, úr heimi efnis og holds, heldur úr heimi andans. Hann er
eins og ljósið í nýplatónismanum sem dreifir sér inn í þennan heim og gerir
hann byggilegan, gefur efninu líf, gerir mannlífið mannúðlegt, ljósið sem er
útgeislun frá hinum æðsta veruleika, frá hinu Eina sem nálgast manninn í öllu
sem er fagurt, gott og satt. Þar mun góðvildin ríkja ein, sannleikurinn ríkja
einn og fegurðin ríkja ein þegar fylling tímans kemur. Hið Eina er lykilhug-
tak þessarar hugmyndafræði, þaðan kemur allt sem gefur lífi mannsins gildi,
hér eru einnig rætur klassískrar fagurfræði.
Þessi hugmyndafræði stangast á við hina, sem áður var lýst. í togstreit-
unni verða verk Kazantzakis til, togstreitan heillar lesandann svo að hann
veit stundum hvorki hvar hann er staddur né hvert ferðinni er heitið. Lokaorð
bókarinnar snúa dæminu við, Jesús vaknar af draumi til þess eins að deyja:
Hann reyndi af öllum mætti að gera sér grein fyrir hvar hann væri staddur, hver hann
væri og hversvegna hann kveldist. Hann langaði til að ljúka hrópi sínu og hrópa LAMA
SABAKTANI. Hann reyndi að bæra varirnar, en gat ekki. Hann svimaði og var að því
kominn að missa meðvitund. Hann virtist vera að þeytast niður og farast.
En skyndilega, meðan hann var að hrapa og farast, hlaut einhver á jörðu að hafa kennt
í brjósti um hann, því að honum var haldið reyrstaf, og hann fann svamp difinn í edik
hvíla við varir sér og nasir. Hann andaði dúpt að sér beiskum þefnum, lifnaði við, þandi
út brjóstið, leit til himins og rak upp átakanlegt kvein: LAMA SABAKTANÍ!
Síðan laut hann strax höfði örmagna.
Hann fann til hræðilegra kvala í höndum, fótum og fyrir hjarta. Sjón hans glæddist,
hann sá þyrnikórónuna, blóðið, krossinn. Tveimur gullnum eyrnahringum og tveimur
glitrandi tanngörðum brá fyrir í myrkvaðri sólinni. Hann heyrði kaldan hæðnishlátur,
og hringar og rennur hurfu. Jesús var eftir, hangandi í loftinu, aleinn.
Höfuð hans titraði. Skyndilega mundi hann hvar hann var staddur, hver hann var, og
hversvegna hann kenndi til. Villtur og óviðráðanlegur fögnuður greip hann. Nei, nei,