Úrval - 01.04.1953, Blaðsíða 44

Orsakalögmálið og eðlisfrœði
nútímans.
Grein úr „The Listener",
eftir O. B. Frisch.
ALLT á SÉR ORSÖK — það
er sjónarmið, sem við öll
erum alin upp við. Ef hring-
ing heyrist í dyrabjöllunni er
það vegna þess að einhver hef-
ur þrýst á hnappinn; ef allt
í einu heyrist braka í gólfi án
sýnilegrar ástæðu, sættum við
okkur ekki við það; við kenn-
um hitabreytingu um, eða
spennu er nú hafi verið komin
á svo hátt stig að eitthvað
varð undan að láta, eða jafn-
vel reimleikum ef ekki vill bet-
ur. Hitt dettur okkur aldrei í
hug að nokkuð gerist án or-
saka. En í kvantafræðinni,
sem undanfarinn aldarfjórðung
hefur vaxið svo að nú er hún
þýðingarmikil grein eðlisfræð-
innar, er því haldið fram að í
heimi frumeindanna gerist at-
burðir án orsaka, og það er
þessi staðhæfing sem mig lang-
ar til að ræða hér nokkru nán-
ar. Eg get ekki borið fram
neitt sem nálgast sönnun, en
ég ætla að reyna að sýna fram
á, að hvorki er þessi staðhæf-
ing þýðingarlítil, þótt hún sé
bundin heimi frumeindanna, nó
heldur er málið svo alvarlegt
að það liaggi þeim grundvelh
sem við erum rótgróin.
Orsakalögmálið hefur staðið
föstum fótum í vísindunum
síðan á seytjándu öld, þegar
Galilei og Newton lögðu gnmd-
völl aflfræðinnar. Stór hópur
fyrirbæra er eins og gangverk
klukku að því leyti að hreyf-
ingarnar eru bundnar strangrí
reglu og mmt að segja þær
nákvæmlega fyrir. Einhver
stærsti sigur aflfræðinnar
vannst þegar Newton uppgötv-
aði almenna aðdráttarlögmál-
ið, en með því má segja fyrir
rás jafn ólíkra viðburða eins
og fall eplis og gang reiki-
stjama. Ekki var furða þótt
mörgum vísindamanninum
þætti framtíðarvegurinn vel
varðaður eftir að þetta lög-
mál var komið til sögunnar.
Veröldin virtist eins og gang-
verk geysilega mikillar og flók-
innar klukku; ekki þyrfti ann-
að en skilja það til hlítar, þá
hlyti að vera unnt að segja
rás allra viðburða fyrir.
Nærri tvær aldir stýrðu vís-