Úrval - 01.04.1953, Blaðsíða 70

68
TjTRVAL
vasri mótuð af meiri nákvæmni.
Ég ætla nú að reyna að móta
þessa spurningu. Hún er í raun
og veru mjög einföld: Á hin
yfirvegaða andlega starfsemi
upptök sín í heilanum og er
henni stjórnað af honum, eða
er hann aðeins tæki sem óefn-
islegur hugur eða sál notar til
að starfa með?
Meðal þess, sem við meinum
með andlegri starfsemi, eru
hugsanir, óskir, ákvarðanir,
minningar og stjóm hreyfinga
okkar. Og spurningin er sú,
hvort þessi fyrirbrigði eigi
upptök sín í heilanum eða ein-
hversstaðar annarsstaðar. Á
sviði heimspekinnar skiptast
menn einkum í tvo flokka um
þetta atriði, þó að allir viður-
kenni að vísu stjórn heilans
yfir hreyfingum okkar. Og nú
skal ég drepa lítillega á sjónar-
miðin í málinu.
Ef gengið er út frá því að
hin andlega starfsemi eigi upp-
tök sín í heilanum, þá er í
rauninni tilgangslaust að gera
greinarmun á „huga“ og
„heila“. í þessu sjónarmiði er
efnishyggjan ráðandi, því að
þarna er allri hugsun og stjórn
hugsanalífs fenginn staður í
efnislegu líffæri — heilanum.
Sé þetta sjónarmið rétt, þá er
heilinn í grundvallaratriðum
frábmgðinn rafeindareiknivél-
um, sjálfvirkum katlaútbúnaði,
öryggjum, umferðarljósum og
öllum öðrum tækjum sem mað-
urinn hefur búið til. Því það
er enginn vafi á að öll þessi
tæki skortir hæfileikann til
slíkrar skapandi starfsemi.
En ef heilinn er á hinn bóg-
inn tæki, sem ekki býr yfir
þessum sköpunarhæfileika, þá
verðum við að gera ráð fyrir,
að skapandi hugsana okkar og
stjórnandi hreyfinga okkar sé
eitthvað annað, eitthvað sem
við köllum huga eða sál. Og
ef þetta sjónarmið er hið rétta,
þá verðum við að gera skíran
greinarmun á heila og huga;
og þá er ekki hægt að segja að
við hugsum með heilanum.
Þetta sjónarmið er andstætt
efnishyggjusjónarmiðinu, því
það gerir ráð fyrir að hugur-
inn sé óefnislegt afl. Og þeir,
sem aðhyllast þetta sjónarmið,
hljóta einnig að vera þeirrar
skoðunar, að heilinn sé í grund-
vallaratriðum svipað tæki og
rafeinda-reiknisvélarnar.
Fylgjendur efnishyggjusjón-
armiðsins hlytu þannig, ef þeir
tækju málið til rökréttrar yfir-
vegunar, að krefjast þess að
gerður væri fullkominn grein-
armunur á mannsheilanum og
rafeinda-heilanum; þeir hlytu
að gera allt sem í þeirra valdi
stæði til að sanna, að manns-
heilinn sé alveg einstakur í
sinni röð; ekki, eins og upp-
finningar þær sem hér hafa
verið nefndar, tæki hugsunar-
innar, heldur sjálft upphaf
hennar, skapandi hennar.
Fylgjendur síðara sjónarmiðs-
ins, hlytu hinsvegar að leggja